อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 415/442

က ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 415 ความที่เมตตากรุณาและมุทิตา ประกอบด้วยโสมนัส ซึ่งเป็น ปฏิปักษ์ต่อโทมนัสอย่างเดียวชอบแล้ว เพราะเมตตาเป็นต้นละความ พยาบาท ความเบียดเบียน และความไม่ยินดียิ่ง ที่สหรคตด้วยโทมนัส เพราะฉะนั้น อัปปมัญญาทั้ง ๓ มีเมตตาเป็นต้น ท่านอาจารย์จึงกล่าว ว่า จตุกฺกชฺฌานิกา (สำเร็จฌานหมวด ๔ ได้) ฯ อุเบกขาท่าน อาจารย์กล่าวว่า ปญฺจมชฺฌานิกา (ประกอบในฌานที่ ๕ หรือสำเร็จ ปัญจมฌานได้) เพราะอุเบกขาพรหมวิหารสหรคตด้วยสุขไม่มี เพราะ ตัตรมัชฌัตตุเบกขา (ความวางเฉยคือความมีตนเป็นกลางในธรรม นั้น ๆ) เกิดขึ้นด้วยภาวนาที่ละความขวนขวายทั้ง ๓ ที่เป็นไปด้วยกิจ แห่งเมตตาเป็นต้นว่า ขอสัตว์ทั้งหลายทั้งปวงจงมีความสุข... จงพ้นจาก ทุกข์... จงอย่าพลัดพรากจากสุขสมบัติที่ตนได้แล้ว ดังนี้ แล้วเป็นไป โดยอาการเป็นกลางในหมู่สัตว์ โดยเห็นความที่สัตว์ทั้งหลายมีกรรมเป็น ของ ๆ ตน เป็นธรรมชาติมีกำลังกว่า ฯ บทว่า ยถารห์ คือ โดยอนุรูปแก่อารมณ์นั้น ๆๆ ท่านอาจารย์ กล่าวคำว่า ปริยาเยน เพราะอารมณ์บางอย่างไม่ชัดเจน ๆ จริงอยู่ เฉพาะ ในกสิณ อสุภะ โกฏฐาสะ (กายคตาสติ) และอานาปานัสสติเท่านั้น มีนิมิตชัดเจนแลฯ หลายบทว่า ปฐวีมณฑลาที่สุ นิมิตต์ อุคฺคณฺหนฺตสฺส ความว่า เมื่อพระโยคีชำระจตุปาริสุทธิศีลให้หมดจดในเบื้องต้นก่อน แล้วตัดปลิโพธ ๑๐ อย่าง เข้าไปหากัลยาณมิตรผู้ประกอบด้วยคุณมีความ เป็นผู้น่ารักน่าเคารพและน่าสรรเสริญเป็นต้นแล้ว เรียนเอากรรมฐานที่ เหมาะแก่จริตตามปกติของตน ละวิหารที่ไม่เหมาะสม ๑๘ อย่าง อยู่