อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 133/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 133 ที่เป็นอนาคตนั้น เป็นอารมณ์ที่บุคคลยังไม่ได้เสวย เหมือนกรรมและ กรรมนิมิตที่เป็นอดีต และทั้งจะเป็นอารมณ์ที่มาสู่คลอง เหมือนกรรม นิมิตและคตินิมิตที่เป็นปัจจุบันก็หามิได้ ฉะนี้แล ฯ ก็แล ท่านอาจารย์ จักกล่าวสรุปกรรมและกรรมนิมิตเป็นต้นเสียเองทีเดียว ฯ บทว่า เตสุ คือในวิญญาณที่มีรูปเป็นต้นนั้น เป็นปัจจุบันเป็นต้น และมีกรรมเป็น ต้นเป็นอารมณ์ ฯ จิตที่ชื่อว่ารูปามิเอเกกาลัมพนะ เพราะอรรถว่า จิตเหล่านี้มี อารมณ์ได้ทีละอย่าง บรรดาอารมณ์มีรูปเป็นต้น ๆ ที่ชื่อว่ารูปาท ปัญจาลัมพนะ เพราะอรรถว่า มีอารมณ์ ได้ทั้ง ๕ อย่างมีรูปเป็นต้น ฯ บทว่า เสสานิ ได้แก่กามาวจรวิบากจิต ๑๑ นอกจากทวิปัญจวิญญาณ และสัมปฏิจฉันนจิตฯ สองบทว่า สพฺพถาปิ กามาวจราลมุพนานิ ได้แก่จิตแม้ที่เกิดขึ้นโดยอาการแห่งจิตที่เป็นไปด้วยอำนาจจิตเป็นไปใน ทวาร ๖ พ้นจากทวาร ๖ และมีอารมณ์ ๖ ซึ่งมีอารมณ์ ๖ มีสภาพเป็น กามาวจรอย่างเดียวอารมณ์ ฯ ก็บรรดากามาวจรวิบากจิต ๑๑ และหสนจิตเหล่านี้ พวกวิบากจิต เป็นไปในอารมณ์ทั้ง ๕ มีรูปเป็นต้น ด้วยอำนาจแห่งกิจมีสันตีรณะ เป็นต้น เป็นไปในอารมณ์ที่เป็นกามาวจร กล่าวคืออารมณ์ 5 ด้วย อำนาจแห่งกิจมีปฏิสนธิเป็นต้นก่อน ๆ แม้หสนจิตก็เป็นไปในอารมณ์ ๖ ที่เนื่องในกามาวจรธรรมอย่างนี้ คือเป็นไปในรูปารมณ์แก่พระขีณาสพ ผู้พบสถานที่สมควรแก่การบำเพ็ญเพียงแล้วยินดี ในสัททารมณ์แก่ พระขีณาสพผู้ได้ยินเสียงดัง ในสถานที่แจกสิ่งของแล้วยินดีว่า เราละ