อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - ความปริเฉทที่ ๒ : หน้า 81/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 81 พรรณนาความปริเฉทที่ ๒ [ข้อความเบื้องต้น] ท่านพระอนุรุทธาจารย์ ครั้นจำแนกจิตโดยประเภทแห่งภูมิ ชาติ สัมประโยค สังขาร ฌาน อารมณ์ และมรรค ตามควรอย่างนี้ก่อน แล้ว เพราะบัดนี้มาถึงวิภาคแห่งเจตสิกเข้าโดยลำดับ เพื่อจะเริ่มตั้ง ลักษณะของเจตสิกด้วยสามารถแห่งเจตสิกเข้าโดยลำดับ เพื่อจะเริ่มตั้ง อย่าง ในลำดับนั้น จึงยกเจตสิกธรรมขึ้นแสดงโดนราสี ๓ ด้วย อำนาจอัญญสมานราสี อกุศลราศี และโสภณราศี แล้วจึงแสดง สัมประโยคโดยอาการ ๒๖ และสังคหะ (ประมวล) โดยวิธี ๓๓ ประการ แห่งเจตสิกเหล่านั้นก่อน จึงปรารภคำขึ้นต้นว่า เอกุปปาท นิโรธา จ ดังนี้ฯ [ลักษณะเจตสิก] ธรรมเหล่าใด มีความเกิดและความดับในที่เดียวกันกับจิต ธรรม เหล่านั้น ชื่อว่า "เอกุปปาทนิโรธ" ฯ ธรรมเหล่าใด มีอารมณ์ และวัตถุเป็นอันเดียวกัน ธรรมเหล่านั้นชื่อว่า "เอกาลัมพนวัตถุ" ฯ สภาพที่ชื่อว่าธรรม เพราะทรงไว้ซึ่งลักษณะของตน ๕๒ ประการ ประกอบกับจิต คือสัมปยุตด้วยจิตโดยลักษณะ ๔ อย่างนี้ บัณฑิต ลงมติว่า เจตสิก ทั้งที่ประกอบแน่นอน ทั้งที่ประกอบไม่แน่นอน ฯ บรรดาลักษณะ (มีความเกิดขึ้นในที่เดียวกันเป็นต้น) เหล่านั้น * พระอริยเมธี ปัจจุบันเป็นพระธรรมบัณฑิต (มานิต ถาวร) ป.ธ. ๕ วัดสัมพันธวงศ์ พระนคร แปล.