อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 296/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 296 แก่พระพุทธเจ้าทั้งหลายได้ ฯ ภาวะแห่งฤดูและโอชะ มีกำลังในฐิติ ขณะเท่านั้น เพราะได้ความสนับสนุนจากปัจจัยมีปัจฉาชาตปัจจัยเป็นต้น เพราะเหตุนั้น ท่านอาจารย์จึงได้กล่าวคำมีอาทิว่า เตโชธาตุ ฐิติปปัตตา (เตโชธาตุถึงฐิติขณะแล้ว) ดังนี้ ฯ ကေ (อธิบายรูปที่เกิดจากสมุฏฐานทั้ง ๔] หทัยรูปและอินทรียรูปทั้ง ๕ ชื่อว่ากัมมรูป (รูปเกิดจากกรรม) เพราะเกิดจากกรรมอย่างเดียว ฯ แท้จริง รูปที่เกิดแล้ว กำลังเกิด และ จักเกิด ท่านก็เรียกว่า กัมมชรูป เหมือนอุทาหรณ์ว่า น้ำนาที่เสียแล้ว กำลังเสีย และจักเสีย ท่านเรียกว่า ทุฏฐิ (นมเสีย) ฉะนั้น ๆ รูปทั้ง มีลหุตาเป็นต้น ไม่จัดเป็นกัมมชรูป เพราะเล็งถึงปัจจัยที่เป็นปัจจุบัน ฯ เมื่อถือเอาความโดยประการนอกนี้ ภาวรูป ๒ จึงมีได้ทุกกาล เพราะฉะนั้น ท่านอาจารย์จึงกล่าวว่า รูป ๓ มีลหุตาเป็นต้น ย่อมเกิด จากฤดู จิต และอาหาร ฯ รูป ๑๘ คือ รูปที่เกิดแต่กรรมล้วน ๆ 8 อย่าง และบรรดาสมุฏฐานที่เกิดทั้ง ๔ รูปที่เกิดแต่กรรมอีก 8 อย่าง ชื่อว่ากัมมชรูปฯ รูป ๑๕ ด้วยสามารถแห่งวิการรูป ๕ เสียง ๑ อวินิพ โภครูป ๘ อากาสรุป ๑ ชื่อว่ารูปเกิดแต่จิต ฯ รูป ๑๓ คือ เสียง ๑ ลักขณะรูป ๓ มีลหุตาเป็นต้น อวินิพโภครูป ๘ อากาสรูป ๑ ชื่อว่ารูป เกิดแต่ฤดู ๆ รูป ๑๒ ด้วยสามารถแห่งรูปมีลหุตารูป ๓ เป็นต้น อวิ นิพโภครูป ๘ อากาสรูป ๑ ชื่อว่าอาหารชรูป (รูปเกิดจากอาหาร) ] ๑. มณิสารมัญชุสา เป็น ทุทธ์ คือ น้ำนม (ขีร์ ทุทธ์ ปโย ถญฺญ์) หมายความว่า น้ำนม ที่รีดแล้ว กำลังรีด และจักรีด ก็เรียกว่ น้ำนม (คือคงรูปศัพท์เป็น ทุทธ์ อยู่นั่นเอง) ๆ