อภิธานศัพท์จิตวิญญาณ : หน้า 48/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 48 พึงทราบแม้ความที่กิริยาจิตเป็นจิตสหรคตด้วยโสมนัสตามสมควร โดย นัยที่กล่าวแล้วในกุศลจิตนั่นแล ฯ สเหตุกศัพท์ ในคำว่า สเหตุกกามา- วจรกุสลวิปากิริยาจิตฺตานิ นี้ เป็นวิเสสนะบ่งถึงวิบากและกิริยา นี้ เพราะกุศลเป็นสเหตุกะโดยส่วนเดียว ฯ ด้วยว่าการประกอบตามที่จะพึง ได้มีอยู่ ๆ เช่นในประโยคมีอาทิว่า (จะพึงเห็น) ทั้งก้อนกรวด กระเบื้องถ้วยทั้งฝูงปลาเที่ยวอยู่ก็มี ตั้งอยู่ก็มี กิริยาที่เที่ยวทรงประกอบ โดยทรงเล็งฝูงปลา เพราะก้อนกรวดและกระเบื้องถ้วยไม่ควรแก่ กิริยาที่เที่ยวฯ ประกอบความว่า กุศลจิต วิบากจิต และกิริยาจิต ฝ่ายกามาวจรสเหตุกะ ท่านประมวลมาแล้วรู้ได้ว่ามี ๒๔ โดยความ ต่างแห่งเวทนา ญาณ และสังขาร เพราะแต่ละดวงมี ๒ อย่าง โดย ความต่างแห่งเวทนา มี ๔ อย่างโดยความต่างแห่งญาณ และมี 4 อย่าง โดยความต่างแห่งสังขาร ฯ มีคำถามสอดเข้ามาว่า ก็ความต่างกันแห่ง เวทนาควรแน่ละ เพราะเวทนาเหล่านั้นมีสภาพต่างกัน แต่ความ ต่างกันแห่งญาณและสังขารเป็นอย่างไร ? เฉลยว่า ความต่างกันแม้ อันความมีและความไม่มีแห่งญาณและสังขารกระทำแล้ว ก็ชื่อว่าเป็น อันญาณและสังขารกระทำแล้ว เหมือนกับอุทาหรณ์ว่า ข้าวดี ข้าวเสีย อันฝนกระทำแล้ว เพราะฉะนั้น ความต่างกันอันญาณและสังขารกระทำ แล้ว ชื่อว่าความต่างกันแห่งญาณและสังขาร เพราะฉะนั้น ในที่นี้ จึงไม่มีความผิดอะไร ฯ บัดนี้ เพื่อจะประมวลแสดงกามาวจรจิตแม้ทั้งหมด ท่านอาจารย์ ๑. ที. ส. ๘/๑๑๑ ฯ