อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 262/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 262 [สังคหคาถา] ก็ บัณฑิต ผู้เห็นประจักษ์ ย่อมจำแนกรูป ไว้แม้ ๒ อย่าง โดยความต่างแห่งรูป มี อัชฌัตติกรูปเป็นต้น ตามสมควร ด้วย ประการฉะนี้แล ฯ นี้เป็นรูปวิภาคในรูปสังคหะ [รูปสมุฏฐานนัย] เหตุ ๔ ประการ คือ กรรม ๑ จิต ๑ ฤดู ๑ อาหาร 9 ชื่อว่า สมุฏฐานแห่งรูป (เหตุเกิดแห่งรูป) บรรดาสมุฏฐาน ๔ เหล่านั้น จิต ทั้ง ๒๐ คือ กามาวจรจิต ๒๐ และรูปาวจรจิต ๕ ที่กุศลกรรมและ อกุศลกรรมตกแต่ง ย่อมยังรูปที่มีกรรมเป็นสมุฏฐาน ให้เกิดขึ้นทุก ขณะ ๆ เริ่มต้นแต่ปฏิสนธิ ในอัชฌัตติกสันดาน (ความสืบต่อภายใน) ฯ จิตทั้ง ๒๕ เว้นอรูปวิบากและทวิปัญจวิญญาณ เกิดขึ้นอยู่เริ่มต้นแต่ ปฐมภวังค์ทีเดียว ย่อมยังรูปมีจิตเป็นสมุฏฐานให้เกิดขึ้น ฯ บรรดาจิต ๓๕ นั้น อัปปนาชวนจิต ย่อมยังแม้อิริยาบถให้น้อมไปด้วยสม่ำเสมอ ฯ ก็โวฏฐัพพนจิต กามาวจรชวนจิต และอภิญญาจิต ย่อมยังแม้วิญญัติให้ เกิดขึ้น ฯ ก็ในจิตเหล่านี้ โสมนัสสชวนจิต ๑๓ ย่อมยังแม้แสนจิตให้ เกิด ฯ เตโชธาตุที่ทราบกันดีว่าฤดูหนาว และฤดูร้อน (อากาศหนาว และร้อน) ถึงฐิติขณะแล้ว ย่อมยังรูปอันมีฤดูเป็นสมุฏฐานให้เกิดขึ้น ทั้งภายในทั้งภายนอก ทั้งภายนอก ตามสมควร ฯ อาหารกล่าวคือโอชะที่ถึงฐานะ แล้วแล ย่อมยังรูปมีอาหารเป็นสมุฏฐานให้ตั้งขึ้นในเวลากลืนกิน ฯ บรรดารูปเหล่านั้น หทัยรูปและอินทรียรูป เกิดจากรรมเท่านั้น ฯ