อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 326 : หน้า 326/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 326 ในสันดานที่ประกอบด้วยสภาพนั้นโดยมาก ทำกัมมชรูปและสัมปยุต ธรรมซึ่งยังเป็นอยู่ ให้เป็นไปตามตน ในขณะเป็นอยู่ ทำสัมปยุตธรรม ให้เป็นไปตามตน เฉพาะในขณะรับรู้ ทำธรรมที่เกิดร่วมกันกับธรรม มีความสุขเป็นต้น ให้เป็นไปตามตน ในเวลามีความสุขเป็นต้น ทำธรรม ที่เกิดร่วมกันเหล่านั้นนั่นเอง ซึ่งเป็นไปด้วยอำนาจความเชื่อเป็นต้น ให้เป็นไปตามตน ในขณะมีความเชื่อเป็นต้น ทำธรรมที่เกิดร่วมกันซึ่ง เป็นไปอย่างนั้น ในขณะเป็นไปด้วยอัธยาศัยว่า เราจักรู้สิ่งที่ยังไม่รู้ ให้เป็นไปตามตน ทำธรรมที่เกิดร่วมกันซึ่งเป็นไปด้วยอำนาจความรู้ ทั่วถึงเป็นต้น ให้เป็นไปตามตน ในขณะรู้ทั่วถึง และในความเป็นผู้รู้ ทั่วถึงแล้ว (พระอรหันต์) ชื่อว่าอินทรีย์ เพราะอรรถว่า เป็นใหญ่ เพราะฉะนั้น ท่านอาจารย์จึงกล่าวคำมีอาทิว่า จักขุนทรีย์ ฯ แต่ใน อรรถกถาพระพุทธโฆษาจารย์ได้มีกล่าวอรรถแห่งอินทรีย์ไว้ แม้อย่างอื่น มีอรรถว่า" เป็นเครื่องหมายของสิ่งที่เป็นใหญ่เป็นต้น ฯ คำว่า ชีวิตนฺทริย์ ได้แก่ชีวิตนทรีย์ ๒ อย่าง ด้วยอำนาจรูป ชีวิตนทรีย์และอรูปชีวิตนทรีย์ ฯ อินทรีย์ของบุคคลผู้ปฏิบัติด้วยอัธยาศัย อย่างนี้ว่า เรารู้จักรู้อมตบท หรือจตุสัจจธรรมที่ยังไม่เคยรู้เลยในสงสาร อันมีเบื้องต้นและที่สุดรู้ไม่ได้ ชื่อว่าอนัญญตัญญัสสามีตินทรีย์ ฯ ญาณ ที่ชื่อว่าอัญญินทรีย์ เพราะอรรถว่า รู้ทั่ว คือรู้ไม่เลยแดนที่ปฐมมรรค รู้เห็น และเป็นใหญ่ด้วย ฯ อินทรีย์ของพระอรหันต์ผู้รู้ทั่วถึงแล้ว คือ ผู้ได้ตรัสรู้อริยสัจ ๔ แล้ว ยังดำรงชีพอยู่ ชื่อว่าอัญญาตาวินทรีย์ ฯ ด. อินฺทฺริยลิงฺคตฺถาทโยฯ