อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา : หน้า 427/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 427 เกิดในปฏิสนธิกาล ด้วยอำนาจแห่งเหตุคืออวิชชา ตัณหา อุปทาน และ กรรมก่อน แต่ในปวัติกาล รูปเกิดด้วยอำนาจแห่งปัจจัยคือกรรม จิต ฤดู และอาหาร, ส่วนนามเกิดด้วยอำนาจแห่งปัจจัยมีนิสสยปัจจัยและอารัมมณ ปัจจัยมีจักษุกับรูปเป็นต้น, ก็โดยพิเศษ (โดยเฉพาะ) กุศลย่อมเกิดโดย จตุกกสมบัติมีโยนิโสมนสิการเป็นต้น, อกุศลย่อมเกิดโดยปริยายตรงกัน ข้ามแห่งจตุกกสมบัติมีโยนิโสมนสิการเป็นต้นนั้น, วิบากย่อมเกิดด้วย อำนาจแห่งกุศลและอกุศล, อาวัชชนะย่อมเกิดด้วยอำนาจแห่งภวังค์ เป็นต้น, และกิริยาชวนะย่อมเกิดด้วยอำนาจแห่งสันดานของพระขีณาสพ (ฉะนี้) ได้แก่การกำหนดสมุทยสัจ ชื่อว่ากังขาวิตรณวิสุทธิ เพราะ กระทำวิเคราะห์ว่า ปัญญา ชื่อว่ากังขาวิตรณา เพราะข้าม คือก้าวล่วง ความสงสัย ๑๖ อย่าง มีอาทิว่า ในอดีตกาลนานไกล เราได้มีไหมหนอ และความสงสัย 4 อย่าง มีอาทิว่า ความสงสัยในพระศาสดา และชื่อว่า วิสุทธิ เพราชำระมลทินคือทิฏฐิ ที่เห็นว่า นามรูปทั้ง ๒ นี้ ไม่มีเหตุ และมีเหตุไม่เหมือนกัน ฯ [อธิบายมัคคามัคคญาณทัสสนวิสุทธิ] รถ ต่อจากนั้น คือต่อจากการกำหนดปัจจัย การที่พระโยคีผู้ปรา วิปัสสนา ปรารภนัยมีขันธ์เป็นต้น ในนามรูปที่ตนกำหนดแล้วอย่างนั้น คือที่กำหนดด้วยอำนาจการกำหนดลักษณะเฉพาะตนเป็นต้น และด้วย อำนาจการกำหนดปัจจัย อันนับเนื่องใน ๓ ภูมิ เว้นโลกุตตรภูมิ ซึ่งแตกต่างกัน โดยความต่างแห่งอดีตเป็นต้น คือปรารภนัยมีขันธ์ ๑. ม.ม. ๑๒/๑๔ ฯ