อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 250/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 250 ที่ถูกทำในขณะนั้น ๆ บทว่า ปจฺจาสนุนมรณสฺส ความว่า (จุติจิตของ สัตว์) ผู้ใกล้จะตาย ด้วยอำนาจมีอายุประมาณ ๑ วิถี หรือด้วยอำนาจ มีอายุเกินกว่าอายุประมาณ ๑ วิถีนั้นไปเล็กน้อย ๆ บทว่า วีถีจิตตาว สาเน ความว่า ในที่สุดแห่งวิถีจิตทั้งหลาย ซึ่งมีตทาลัมพนะเป็นที่สุด หรือมีชวนะเป็นที่สุดฯ ท่านอาจารย์กล่าวไว้ในธัมมานุสารณีว่า "บรรดา กามภพเป็นต้นนั้น วิถีจิตของเหล่าสัตว์ผู้เคลื่อนจากกามภพ แล้วเกิด ในกามภพนั้นนั่นเอง มีตทาลัมพนะเป็นที่สุด ของสัตว์ที่เหลือ มีชวนะ เป็นที่สุด " า " ฯ บทว่า ภวงฺคกฺขเย วา ความว่า ถ้ามีอายุเหลือเกิน กว่า ๑ ชวนวิถีไป ในกาลนั้น จุติจิตเกิดขึ้นในที่สุดแห่งภวังค์แล้วก็ ดับไป หรือถ้ามีเหลือชั่ว ๑ ขณะจิต ในกาลนั้น จุติจิตเกิดขึ้นในที่สุด แห่งวิถีจิตแล้วก็ดับไป ฯ และจุติจิตนั้น มีกรรมที่เป็นอดีตเป็นต้น เป็นอารมณ์อย่างเดียว ฯ ด้วยบทว่า ตสุสานนฺตรเมว นี้ ท่านอาจารย์ คัดค้านมติของผู้ที่ชอบพูดว่า ภพอื่น (ภพมีในระหว่าง) 1 บทว่า ยการห์ คือด้วยอำนาจความเหมาะสมแก่กาลที่กระทำกรรม และกาลที่ ให้ผลฯ อีกอย่างหนึ่ง อธิบายว่า "โดยอนุรูปแก่ความเป็นไปเหมาะ สมแก่กรรมที่ให้ผลด้วยอำนาจอนุสัยกิเลส หรือด้วยอำนาจธรรมคือ อวิชชาและตัณหาที่เกิดร่วมกับชวนะ" ฯ มีคำทักท้วงว่า "ก็ท่านอาจารย์ได้กล่าวคำเป็นต้นว่า "ใจ ... ที่ สังขาร ... ถูกอวิชชานุสัยห้อมล้อมแล้ว" ดังนี้มิใช่หรือ ? ก็ภาวะแห่ง อวิชชาและตัณหาที่เกิดร่วมกับชวนะเป็นอนุสัย จะมีได้อย่างไร ? " ฯ แก้ว่า "ภาวะแห่งอวิชชาและตัณหาที่เกิดร่วมกับชวนะเป็นอนุสัยได้นี้