อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - ปัจจัยสังคหะ : หน้า 346/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 346 อภิธัมมัตถสังคบาลีแปล ปริเฉทที่ ๘ (ชื่อปัจจัยสังคหวิภาค) [สังคหคาถา] บัดนี้ ข้าพเจ้ากล่าววิภาค แห่งธรรม ทั้งหลาย ที่เป็นปัจจัย แก่สังขตธรรม ทั้งหลาย โดยอาการที่เป็นได้ ในปริเฉท ที่ 6 นี้ ตามสมควร ฯ พึงทราบปัจจัยสังคหะ (การสงเคราะห์ปัจจัย) ๒ อย่าง คือ ปฏิจจสมุปบาทนัย ๑ ปัฏฐานนัย ๑ ฯ บรรดานัยทั้ง ๒ นั้น นัยที่ท่าน กำหนดโดยมาตรว่าอาการ คือภาวะแห่งธรรมที่มีปกติเกิดขึ้นโดยเป็น ปัจจัยธรรมนั้น ๆ เรียกว่า ปฏิจจสมุปบาทนัย ฯ ส่วนที่เรียกว่าปัฏฐาน นัย ก็เพราะปรารภฐิติคือปัจจัยที่ต่างออกไป ฯ แต่ท่านอาจารย์ทั้งหลาย อธิบายทั้ง ๒ นัยให้พิสดารระคนปนกันไป ฯ ในนัยทั้ง ๒ นั้น นัย อย่างนี้ว่า เพราะอวิชชาเป็นปัจจัยจึงเกิดสังขาร เพราะสังขารเป็นปัจจัย จึงเกิดวิญญาณ เพราะวิญญาณเป็นปัจจัยจึงเกิดนามรูป เพราะนามรูป * พระอริยเมธี ปัจจุบันเป็นพระธรรมบัณฑิต (มานิต ถาวโร ป.ธ. ๕) วัดสัมพันธวงศ์ พระนคร แปล.