อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - ความเข้าใจเกี่ยวกับจิตและทุกข์ : หน้า 43/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 43 ถึงความทุกข์มีทุกข์ในอบายเป็นต้น และจากจิตที่ชื่อว่าอเหตุกะ เพราะ ไม่มีการสัมประโยคกับเหตุ มีประมาณ ๕๓ ด้วยสามารถแห่งกามา- วจรจริต ๒๔ มหัคคตจิตและโลกุตตรจิต ๓๕ อีกอย่างหนึ่ง จิตทั้ง ๕๑ เพราะแบ่งโลกุตตรจิต ๘ เฉพาะดวงหนึ่ง ๆ ออกไปเป็นอย่างละ ๕ ๆ โดยความต่างแห่งการประกอบด้วยองค์ฌาน พระผู้มีพระภาคทรงเรียก คือตรัสเรียกว่า โสภณะ เพราะนำคุณอันงามมา และเพราะสัมประโยค ด้วยเหตุที่ไม่มีโทษมีอโลภะเป็นต้น เพราะมีการนำคุณอันงามนั้นมาเป็น เหตุ ៨ บัดนี้ ท่านพระอนุรุทธาจารย์หวังจะแสดงกามาวจรกุศลจิตก่อน ต่อแต่นั้นแสดงวิบากของกามาวจรจิต และในลำดับนั้น แสดงกิริยาจิต ที่นับเนื่องในภูมิอันเดียวกันกับวิบากจิต โดยหมวด ๘ ด้วยความต่าง แห่งเวทนา ญาณ และสังขาร เป็นแผนก ๆ เพราะในบรรดาโสภณ จิต ท่านยกกามาวจรเท่านั้นขึ้นแสดงก่อน และเพราะแม้ในบรรดา กามาวจรจิต อัพยากตจิต ก็มีกุศลจิตเป็นเบื้องต้น จึงกล่าวว่า โสมนสฺสสหคติ ดังนี้เป็นต้นฯ ในคำว่า โสมนสฺสสหคติ เป็นต้น นั้น พึงทราบอธิบายดังนี้ ฯ ธรรมชาติที่รู้ คือแทงตลอดตามสภาพ ชื่อว่าญาณ ฯ คำอันเศษมีนัย ดังกล่าวแล้วนั่นแลฯ ก็ในอธิการว่าด้วยกุศลจิตนี้ บัณฑิตพึงทราบ ความที่จิตประกอบด้วยโสมนัส ด้วยเหตุหลายประการเป็นต้นว่า ด้วย ศรัทธาแก่กล้า ด้วยความเห็นอันบริสุทธิ์ และด้วยความพร้อมบริบูรณ์ แห่งปัจจัยและปฏิคาหกเป็นต้น และพึงทราบความที่จิตสัมปยุตด้วย ๑-๑. เฉลยสนามหลวง พ.ศ. ๒๔๕๒, ๒๕๑๙,