อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 432/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 432 แห่งความบริสุทธิ์ของญาณทัสสนะ โดยอรรถว่า รู้ไตรลักษณ์ โดย อรรถว่า เห็นโดยประจักษ์ และเพราะบริสุทธิ์จากธรรมที่เป็น เป็นขาศก ฯ จบนัยวิสุทธิ ๖ ฯ [อธิบายญาณทัสสนวิสุทธิ ความแก่รอบแห่งวิปัสสนาก็คือสังขารุเปกขาญาณ มาถึง ได้แก่ อาศัยสังขารุเปกขาญาณนั้นๆ คำว่า อิทานิ อปุปนา อุปฺปชฺชิสสติ ความว่า ในขณะที่ควรกล่าวว่า บัดนี้ โลกุตตรมรรค กล่าวคือ อัปปนาจักเกิดขึ้น ฯ บทว่า ยงกิญจิ ได้แก่ บรรดาลักษณะ ๓ ที่ สังขารุเปกขากำหนด (ถือเอา) ลักษณะอันหนึ่ง ชื่อว่าลักษณะ อย่างใดอย่างหนึ่ง ๆ วิปัสสนาใด ถึงยอด โดยถึงที่สุดแห่งวิปัสสนา วิปัสสนานั้น ท่านเรียกว่าสานุโลมา เพราะเป็นไปกับด้วยอนุโลม ญาณฯ วิปัสสนานั้นนั่นแล ท่านเรียกชื่อว่าสังขารุเบกขา เพราะ วางเฉยในสังขารทั้งหลาย ว่าวุฏฐานคามินี ก็เพราะดำเนินไปถึงมรรค બૃ กล่าวคือทางออก เพราะออกไปจากอบายเป็นต้น และจากนิมิตคือ สังขาร ตามควรอย่างไร ฯ บทว่า อภิสมโภนฺติ คือ ลุถึง ฯ บทว่า ปริชานนฺโต คือ กำหนดรู้ว่า ทุกข์นี้เท่านี้ ไม่หย่อนและยิ่งกว่านี้ไป (ไม่มีหย่อนหรือยิ่งกว่าทุกข์นี้ไป) 1 บทว่า สจฺฉิกโรนฺโต ได้แก่ กระทำให้ประจักษ์ โดยอำนาจการกระทำให้เป็นอารมณ์ ฯ บทว่า มคฺคสจฺจภาวนาวเสน ได้แก่ ด้วยอำนาจแห่งการให้สัจจะที่ 4 กล่าว คือมัคคสัจ คือที่เรียกว่าองค์มรรค อันสัมปยุตเจริญ (โดยฐาน) เป็นปัจจัยมีสหชาตปัจจัยเป็นต้นฯ การที่ญาณดวงเดียวเท่านั้นทำ ન ๆ