การศึกษาอภิธัมมะในพระพุทธศาสนา : หน้า 333/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 333 ได้ยาก เป็นทุกข์เพราะต้องเปลี่ยนไป และเป็นสังขารทุกข์ ชื่อว่า เวทนานุปัสสนาฯ อนึ่ง การตามเห็นจิตซึ่งแตกต่างกัน โดยความต่าง แห่งสัมประโยคและภูมิ ด้วยอำนาจแห่งสราคจิตและมหัคคตจิตเป็นต้น (คือการเห็นแจ้งด้วยอำนาจบริกรรม) ชื่อว่าจิตตานุปัสสนา ฯ การตาม เห็นธรรมคือสัญญาและสังขาร ซึ่งมีลักษณะแตกต่างกันทีเดียว ชื่อว่า ธัมมานุปัสสนาฯ [อธิบายสัมมัปปธาน] ธรรมชาตที่ชื่อว่าสัมมัปปธาน เพราะอรรถว่า เป็นเครื่องตั้งความ เพียรโดยชอบ ได้แก่ความพยายาม ฯ ก็ความพยายามนั้นมี 4 อย่าง โดยความต่างแห่งกิจ เพราะฉะนั้น ท่านอาจารย์จึงกล่าวคำมีอาทิว่า สัมมัปปธาน ๔ ฯ ความพากเพียรด้วยอำนาจแห่งกิจมีการประกอบ กัมมัฏฐาน คืออสุภมนสิการเนือง ๆ ชื่อว่าความพยายาม ฯ บทว่า ภิยุโยภาวาย ได้แก่เพื่อความเจริญยิ่ง ๆ ขึ้น ฯ [อธิบายอิทธิบาท] ธรรมชาติที่ชื่อว่าอิทธิ เพราะอรรถว่า เป็นเหตุสำเร็จกิจ มีความตั้งใจมั่นเป็นต้น ได้แก่อิทธิวิธญาณ ฯ ธรรมเป็นเครื่องถึงความ สำเร็จ ชื่อว่าอิทธิบาทฯ อิทธิบาทคือฉันทะ ชื่อว่าฉันทิทธิบาท ฯ [อธิบายโพชฌงค์ ๗] บุคคลผู้ชื่อว่าโพธิ เพราะอรรถว่า ตรัสรู้ ฯ อีกอย่างหนึ่ง จำเดิม แต่เริ่ม มวิปัสสนา พระโยคาวจรย่อมตรัสรู้ คือย่อมแทงตลอดสัจจะ ๑. ในทีอื่น ไม่มี ฯ