ข้อความต้นฉบับในหน้า
ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 435
[อธิบายอนุปัสสนา ๓]
-и
บทว่า ตตฺถ คือ (อนัตตานุปัสสนาที่กล่าวไว้) ในอุเทศนั้น ฯ
อนุปัสสนาที่เป็นไปว่า มิใช่อัตตา (ตัวตน) นั่นแล ปล่อยวางความ
ยึดมั่นในสังขารทั้งหลายว่าเป็นอัตตา (ตัวตน) คือความยึดมั่น ได้แก่
ความถือมั่นอย่างนี้ว่า อัตตา (ตัวตน) เรานี้แหละ เป็นผู้กระทำกรรม
และเป็นผู้เสวยผลของกรรม ดังนี้ ชื่อว่าสุญญตานุปัสสนา เพราะ
ตามเห็นโดยอาการคือว่างจากอัตตา (ตัวตน) เป็นวิโมกขมุข (ทาง
แห่งความหลุดพ้น) คือเป็นประตูแห่งมรรคผลที่เป็นโลกุตตระ กล่าว
คือวิโมกข์ ด้วยอำนาจความพ้นไปจากธรรมที่เป็นข้าศึก ฯ สัมพันธ์
ความว่า อนุปัสสนาที่เป็นไปในสังขารทั้งหลายว่าไม่เที่ยง ปล่อยวาง
คือละวิปัลลาสนิมิต ที่เรียกว่าสัญญาวิปัลลาส จิตตวิปัลลาส และ
ทิฏฐิวิปัลลาส ซึ่งเป็นไปในสังขารที่ไม่เที่ยงว่าเที่ยง ชื่อว่าอนิมิตตานุ
ๆ
ปัสสนา เพราะตามเห็นอาการที่เว้นจากนิมิต คือวิปัลลาส จัดเป็น
วิโมกขมุข (ทางแห่งความหลุดพ้น) ฯ อนุปัสสนาที่เป็นไปว่าเป็นทุกข์
ปล่อยวางปณิธิคือตัณหา ได้แก่ความปรารถนาคือตัณหา ที่เรียกว่า
กามตัณหา และภวตัณหา ที่เป็นไปในสังขารทั้งหลาย โดยนัย
เป็นต้นว่า สิ่งนี้ของเรา ความสุขนี้ของเรา คือสละเสียโดยเห็นอาการ
ที่เป็นทุกข์ ชื่อว่าอัปปณิหิตตานุปัสสนา เพราะตามเห็นอาการที่เว้น
จากความปรารถนา จัดเป็นวิโมกขมุข (ทางแห่งความหลุดพ้น) ฯ
บทว่า ต มา ความว่า เพราะคำว่า อนัตตานุปัสสนาเป็นต้น
ทั้ง ๓ นี้ เป็นชื่อแห่งสุญญาตานุปัสสนาเป็นต้นทั้ง ๓ เหล่านี้ เพราะ