อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 255/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 255 ขึ้น เพราะไม่มีความเป็นกรรมอันสัตว์ก่อแล้ว และเพราะความเป็น กรรมอันตัณหาไม่ให้ยินดีแล้วๆ แท้จริง กรรมที่มีอาเสวนะอันได้แล้ว บ่อย ๆ (ได้การเสพคุ้น) เท่านั้น ย่อมชักปฏิสนธิมาให้ เพราะพระ บาลีว่า "เพราะความเป็นกรรมอันสัตว์ทำแล้ว เพราะความเป็นกรรม อันสัตว์ก่อแล้ว" ดังนี้ ฯ ก็แล กรรมแม้อันสัตว์ทำแล้วก่อแล้ว อัน ตัณหาให้ยินดีแล้วด้วย จึงจะยังวิบากให้สำเร็จได้ เพราะในปฏิสัมภิทา มรรค พระสารีบุตรเถระได้กล่าวถึงปฏิสนธิที่เป็นไปกับด้วยเหตุ ซึ่ง เป็นไปแล้วแม้เพราะปัจจัยแห่งเหตุ ๒ ประการ ในนิกันติขณะ ฯ ก็ ชวนะที่ใกล้ต่อจุติ ที่เป็นไปอยู่ในกาลนั้น ดุจในวิถีที่เสมอด้วยปฏิสนธิ จะพึงมีอาเสวนะอันได้แล้วบ่อย ๆ อย่างไร ? และชวนะที่ใกล้ต่อจุติเหล่า นั้น อันตัณหาจะพึงเกี่ยวเกาะได้ในกาลนั้นอย่างไร ? ฯ อีกประการหนึ่ง ท่านอาจารย์กล่าวไว้ในอรรถกถาว่า "กรรมนิมิตที่เป็นปัจจุบัน เป็น อารมณ์แห่งชวนะที่เป็นไปในทวารทั้ง ๕ ซึ่งเป็นไปในเวลาใกล้จะจุติ แต่กรรมที่เป็นไปในทวารทั้ง ๕ ไม่เป็นกรรมที่ยังปฏิสนธิให้เกิดได้ เพราะความเป็นกรรมที่ทุรพลโดยรอบ ดังนี้" ฯ พึงเฉลยว่า "ข้อที่ท่านกล่าวนั้น จริง แต่เพราะตนเป็นเหมือน กับกรรมนิมิต ที่เป็นอารมณ์แห่งชวนะที่เป็นไปทางมโนทวาร ซึ่ง ปรารภวรรณะเป็นต้น ในดอกไม้เป็นต้นนั้น ที่เป็นไปก่อนแต่วิถีอัน ใกล้ต่อจุติ ซึ่งสามารถยังปฏิสนธิให้เกิดขึ้นได้ เพราะเกิดมีการตายใน เมื่อดอกไม้เป็นต้น อันเหล่าชนมีญาติเป็นอาทิน้ำเข้าไปให้ปรากฏ ตั้ง ๑. อภ. วิภงฺค. ๒๕/๒๓๒