จริตในอภิธัมมัตถสังคหบาลี : หน้า 408/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 408 มีจริต ๓ จริต ในหมวดจริต ๓ ที่มีราจริต เป็นต้น, ๗ จริต ในหมวดจริต ๓ ที่มีสัทธา จริตเป็นต้น โดยคละกันทั้งในจริตมูลเดียว ๒ มูล และ ๓ มูล ย่อมมีหมวด ๓ แห่ง จริต ๓ หมวด ฯ ก็ในคำนี้ มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้ มีความประพฤติ ๑๔ ประการ เพราะไม่เอาหมวดจริต ๓ ทั้ง ๒ หมวดคละกัน อย่างนี้คือ ในหมวด จริต ๓ มีราคจริตเป็นต้น มีหมวด ๒ แห่งจริตหมวดเดียวอย่างนี้ ได้แก่ ราคจริต โทสจริต โมหจริต ราคโทสจริต ราคโมหจริต โทสโมหจริต ราคโทสโมหจริต และแม้ในหมวดจริต ๓ ที่มีสัมธาจริตเป็นต้น ก็มี หมวด ๒ แห่งจริตหมวดเดียว ได้แก่สัทธาจริต พุทธิจริต วิตกจริต สัทธาพุทธิจริต สัทธาวิตกจริต พุทธิวิตกจริต สัทธาพุทธิวิตกจริตฯ แต่เมื่อประกอบหมวดจริต ๓ ที่มีราคจริตเป็นต้น กับหมวดจริต ๓ ที่มีสัทธาจริตเป็นต้น ด้วยอำนาจมูลเดียว ๒ มูล และ ๓ มูลแล้ว ในนัยแห่งจริตมูลเดียว ย่อมมีหมวด ๒ แห่งจริต ๓ หมวด อย่างนี้ คือ ในนัยแห่งจริตที่มีราคาเป็นมูล มีหมวด ๒ แห่งจริตหมวดเดียว คือ ราคสัทธาวิตกจริต ราคพุทธิจริต ราควิตกจริต ราคสัทธาพุทธิจริต ราคสัทธาวิตกจริต ราคพุทธิวิตกจริต ราคสัมธาพุทธิวิตกจริต และ แม้ในนัยแห่งจริตที่มีโทสะเป็นมูล ก็มีหมวด ๓ แห่งจริตหมวดเดียว โดยนัยเป็นต้นว่า โทสสัทธาจริต โทสพุทธิจริต โทสวิตกจริต แม้ ในนัยแห่งจริตที่มีโมหะเป็นมูล ก็มีหมวด ๒ แห่งจริตหมวดเดียว