อธิบายรูปทรงและธาตุในอภิธัมมะ : หน้า 260/442

0 ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 260 ปฐวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ ชื่อว่ามหาภูตรูป ๑ จักขุ โสตะ ฆานะ ชิวหา กาย ชื่อว่าปสาทรูป ๑ รูป เสียง กลิ่น รส และโผฏฐัพพะ กล่าวคือภูตรูปทั้ง ๔ เว้นอาโปธาตุ ชื่อว่าโคจรรูป ๑ ความเป็นหญิง ความเป็นชาย ชื่อว่าภาวรูป ๑ หทัยวัตถุ ชื่อว่าหทัย รูป ๑ ชีวิตนทรีย์ ชื่อว่าชีวิตรูป ๑ อาหารที่ทำให้เป็นคำ ๆ ชื่อว่า ๑ อาหารรูป ๑ ย่อมถึงการนับว่าสภาวรูป สลักขณรูป นิปผันนรูป รูปรูป และสัมมสนรูปฯ อากาศธาตุ ชื่อว่าปริเฉทรูป ๑ ฯ กาย วิญญัติ วจีวิญญัติ ชื่อว่าวิญญัติรูป ๑ ฯ ความเบาแห่งรูป ความอ่อน แห่งรูป ความควรแก่การงานแห่งรูป และวิญญัติทั้ง ๒ ชื่อว่าวิการ รูป ๑ ฯ ความเติบโตแห่งรูป ความสืบต่อแห่งรูป ความทรุดโทรม แห่งรูป ความไม่เที่ยงแห่งรูป ชื่อว่าลักขณรูป ๑ ฯ (รวมเป็น ๑๑ อย่าง) เฉพาะชาติรูปท่านเรียกโดยชื่อว่าอุปจยะและสันตติในรูปสังคหะ นี้ ฉะนี้แล ฯ ก็รูปทั้ง ๑๑ อย่างนี้ เป็น ๒๘ อย่าง ด้วยอำนาจสรุป ฯ คืออย่างไร ? คืออย่างนี้ ฯ મૈં [สังคหคาถา] รูปมี ๒๘ รูป คือ ภูตรูป ๔ ปสาทรูป ๕ วิสัยรูป ๔ ภาวรูป ๒ หทัยรูป ๑ กับชีวิต- รูป ๑ และอาหารรูป ๑ รวมเป็นนิปผันน- รูป ๑๘ แม้อย่างนี้ และอนิปผันนรูป ๑๐ คือ ปริเฉทรูป ๑ วิญญัติรูป ๒ วิการ รูป ๓ และลักษณะรูป ๔ ฯ ๔ นี้เป็นรูปสมุทเทสในรูปสังคหวิภาคนนี้ ฯ