อภิธัมมัตถสังคหบาลี: การศึกษาและวิเคราะห์ : หน้า 169/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 169 ไม่ใช่กิริยาชวนะตั้งมั่น เพราะเกิดด้วยสันดานที่ต่างกัน อธิบายว่า และ ผลทั้ง ๓ เบื้องต่ำ ย่อมสำเร็จได้ในวิถีสมาบัติ ฯ บทว่า สุขปุญญมหา ความว่า อัปปนา ๒๓ ด้วยอำนาจฌานหมวด ๔ ที่เป็นโลกิยะและ โลกุตตระ เว้นผลอันเลิศ วิบาก และกิริยา เกิดต่อจากุศลชวนะทั้งคู่ที่ มีเหตุ ๓ ซึ่งสหรคตด้วยโสมนัส, อัปปนาปัญจมฌาน ๑๒ (เว้นผลอัน เลิศ วิบาก และกิริยา) อย่างนั้นเหมือนกัน เกิดจากอุเบกขาชวนะ คือต่อจากกุศลชวนะมีเหตุ ๓ ทั้งคู่, อัปปนา ๘ ด้วยอำนาจกิริยาฌาน ทั้ง 4 หมวดและผลอันเลิศทั้ง ๔ เกิดมีต่อจากกิริยาชวนะที่มีความสุข (กิริยาชวนะที่สหรคตด้วยโสมนัส) คือต่อจากกิริยาชนะทั้งคู่ที่มีเหตุ อัปปนา ๖ ด้วยสามารถแห่งรูปารูปกิริยาทั้ง ๕ ที่สหรคตด้วยอุเบกขา และผลอันเลิศแต่อุเบกขาชวนะ คือต่อจากอุเบกขาชวนะทั้งคู่ฯ บทว่า เอตฺถ คือ ในอธิการแห่งวิถีสังคหะ ๆ บทว่า สพฺพตฺถาปิ คือ ทั้ง ในปัญจทวาร ทั้งในมโนทวาร ฯ က [อธิบายอารมณ์ของวิบากจิต] က บทว่า อิฏเฐ คือ ในอิฏฐมัชฌัตตารมณ์ (อารมณ์ที่ชอบใจปาน กลาง)ฯ จริงอยู่ ท่านอาจารย์จักแยกกล่าวอติอิฏฐารมณ์ไว้ต่างหาก ฯ สัมพันธ์ความว่า ในอิฏฐารมณ์ ปัญจวิญญาณ สัมปฏิจฉันนะ สันตีรณะ และตทาลัมพนะ เป็นกุศลวิบาก ๆ แต่ในอิฏฐารมณ์สันตีรณะและ ตทาลัมพนะ สหรคตด้วยอุเบกขาเท่านั้น เพราะฉะนั้น ท่านอาจารย์จึง กล่าวว่า แต่ในอติอิฏฐารมณ์ สหรคตด้วยโสมนัสอย่างเดียว ฯ จริงอยู่ วิบาก (จิต) ซึ่งเป็นไปตามอานุภาพของกรรมประกอบด้วยเวทนาตาม