อภิธัมมัตถสังคหบาลี: ปัจจัยในธรรม : หน้า 387/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 387 ดุจโอชา เพราะฉะนั้น ท่านอาจารย์จึงกล่าวรูปชีวิตนทรีย์ไว้แผนกหนึ่ง ๆ [อธิบาปัจจัยทั้งหมดโดยสรุปเป็น 4] บัดนี้ เพื่อจะแสดงว่า ปัจจัยทั้งหมดโดยสังเขปมีอยู่ 4 อย่าง เท่านั้น ท่านอาจารย์จึงได้กล่าวคำว่า ปัจจัยทั้งหมดรวมอยู่ในอาลัมพน ปัจจัย อุปนิสสยปัจจัย กัมมปัจจัย และอัตถิปัจจัย ฯ จริงอยู่ ปัจจัยอะไร ๆ ที่จะไม่พึงถึงความเป็นอารมณ์แห่งจิตและเจตสิก และไม่ถึงความเป็น อุปนิสัยแก่ธรรมที่เกิดแต่ปัจจัยของตน ๆ ไม่มีฯ อนึ่ง ปัจจัยแม้ทั้งหมด ไม่เป็นไปล่วงเลยสภาพแห่งกรรม ด้วยอำนาจแห่งความเป็นไปใกล้ ต่อเหตุแห่งผล เพราะความเป็นไปของโลกมีกรรมเป็นเหตุ ฯ ก็ปัจจัย เหล่านั้นมีอยู่จริง ๆ ทั้งโดยปรมัตถ์ ทั้งโดยอำนาจโลกสมมติ เพราะ ฉะนั้น ปัจจัยแม้ทั้งหมด จึงรวมอยู่ใน 4 ปัจจัย ฯ ๆ คราวนี้ เพื่อจะแสดงว่า คำที่ท่านอาจารย์กล่าวไว้ในที่แห่ง ปัจจัยนั้น ๆ ว่า สหชาตรูป ดังนี้ ทั้งหมด บัณฑิตพึงทราบโดยความ ไม่แปลกกัน ท่านจึงได้กล่าวคำมีอาทิว่า สหชาตรูป์ ดังนี้ ฯ แท้จริง ที่ชื่อว่าสหชาตรูป มี ๒ อย่าง ด้วยอำนาจแห่งรูปที่มีจิตเป็นสมุฏฐาน ในปวัติกาลอย่างหนึ่ง กัมมชรูปกล่าวคือ กตัตตารูป ในปฏิสนธิกาล อย่างหนึ่ง แม้โดยประการทั้งปวง เพราะรูปมีจิตเป็นสมุฏฐานไม่มีใน ปฏิสนธิกาล และเพราะรูปมีกรรมเป็นสมุฏฐานเกิดร่วมกับจิตและเจตสิก ไม่มีกำหนดในปวัติกาล ฯ รูปทั้งหลายที่กำลังเกิด เพราะกรรมที่สัตว์ กระทำ ชื่อว่ากตัตตารูป ฯ ประกอบความว่า ธรรมทั้งหลายประกอบด้วยกาล ๓ คือ มี ๓