อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 129 : หน้า 129/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 129 อรรถว่า ยินดี คือพอใจของสัตว์ทั้งหลาย ฯ อารมณ์คือรสนั้น เพราะ เหตุนั้น จึงชื่อว่ารสารมณ์ ฯ ที่ชื่อว่าโผฏฐัพพะ เพราะอรรถว่า อัน สัตว์ถูกต้อง ๆ อารมณ์คือโผฏฐัพพะนั้น ชื่อว่าโผฏฐัพพารมณ์ ฯ อารมณ์คือธรรม ชื่อว่าธรรมารมณ์ ฯ บทว่า ตตฺถ คือบรรดาอารมณ์ เหล่านั้นฯ บทว่า รูปเมว ได้แก่รูป กล่าวคือ สัททายตนะนั่นเอง ฯ บทว่า สทฺทาทโย ได้แก่เสียงเป็นต้น กล่าวคือสัททายตนะเป็นต้น และโผฏฐัพพาตนะคือภูตทั้ง ๓ เว้นอาโปธาตุฯ รูป ๑๖ ที่เหลือ เว้นอารมณ์และปสาทรูปเสีย (อารมณ์ ๓ ปสาทรูป ๕-๑๒ ลบรูป ๒๘ เหลือ ๑๖ ) ชื่อว่าสุขุมรูปฯ บทว่า ปัจจุปปนุน คือเป็นไปอยู่ ๆ บทว่า ฉพฺพิธมฺปิ คือแม้มี 5 อย่าง ด้วยอำนาจแห่งรูปเป็นต้น ฯ พระนิพพานและบัญญัติ ชื่อว่าพ้นแล้วจากกาล เพราะไม่ควรจะ กล่าวด้วยอำนาจแห่งกาลมีอดีตกาลเป็นต้น เหตุไม่มีความพินาศ ฯ บทว่า ยถารห์ คือโดยอนุรูปแก่กามาวจรชวนะ อภิญญาชวนะ และ ชวนะมีมหัคคตชวนะที่เหลือเป็นต้น ๆ จริงอยู่ สำหรับกามาวจรชวนะ เว้นจากหสิตุปบาทจิต มีอารมณ์ทั้ง 5 อย่าง เป็นไปใน ๓ กาล และพ้นจากกาลฯ หสิตุปบาทจิต มีอารมณ์เป็นไปใน ๓ กาลทีเดียว ฯ จริงอย่างนั้น ท่านอาจารย์จักกล่าวความที่หสิตุปบาทจิตนั้น มีอารมณ์ เป็นกามาวจร โดยส่วนเดียว ฯ แต่อภิญญาชวนะที่เป็นไปด้วยอำนาจ แห่งทิพจักษุเป็นต้น มีอารมณ์ทั้ง 5 อย่าง เป็นไปใน ๓ กาล และ พ้นจากกาล ตามสมควร ฯ ส่วนวิภาคในอภิญญาชวนะนี้ จักมีแจ่มแจ้ง ในปริเฉทที่ ๕ แลฯ แต่ชวนะที่เหลือมีมหัคคตชวนะเป็นต้น มีอารมณ์