อภิธัมมัตถสังคหบาลี: การศึกษาเกี่ยวกับหทัยวัตถุและธาตุ : หน้า 275/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 275 สิ้น เหมือนกายินทรีย์ฯ ดวงหทัยนั่นแล เป็นที่อยู่ด้วย เพราะเป็นที่ อาศัยแห่งมโนธาตุและมโนวิญญาณธาตุ เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่าหทัย วัตถุฯ จริงอย่างนั้น หทัยวัตถุนั้น มีความเป็นที่อาศัยแห่งธาตุทั้ง ๒ เป็นลักษณะ ฯ ก็หทัยวัตถุนั้น อาศัยโลหิตในภายในกล่องดวงหทัยมี ประมาณซองมือเป็นไป ฯ บัณฑิตพึงทราบว่า หทัยวัตถุนั้น แม้พระ ผู้มีพระภาคเจ้ามิได้ตรัสไว้ในรูปกัณฑ์ ก็ชื่อว่ามีอยู่โดยปกรณ์ (อาคม) และโดยยุกติฯ ในปกรณ์และยุกติทั้ง ๒ นั้น คำในปัฏฐานซึ่งมาแล้ว อย่างนี้ว่า รูปที่มโนธาตุและมโนวิญญาณธาตุอาศัยเป็นไปนั้น เป็นปัจจัย โดยความเป็นนิสัยปัจจัยแก่มโนธาตุ มโนวิญญาณธาตุ และธรรมอัน สัมปยุตด้วยธาตุคู่นั้น ชื่อว่าปกรณ์ (อาคม) ฯ ส่วนยุกติจึงทราบ อย่างนี้ ธาตุทั้ง ๒ (คือมโนธาตุ มโนวิญญาณ- ธาตุ) ของเหล่ากามาวจรสัตว์ และ รูปาวจรสัตว์ มีนิปผันนรูปและหทัยวัตถุ อาศัยภูตรูปเป็นที่รองรับ เพราะภาวะแห่ง ธาตุเหล่านั้น มีความเป็นไปเนื่องด้วยรูป ดุจจักขุวิญญาณธาตุเป็นต้น ธาตุเหล่านั้น ไม่อาศัยประสาทรูป มีจักขุเป็นต้น เพราะ จักขุเป็นต้นนั้น เป็นที่รองรับธาตุอื่น (มีจักขุวิญญาณเป็นต้น) ไม่อาศัยโคจร มีรูปเป็นต้น เพราะโคจรรูปเหล่านั้น