ข้อความต้นฉบับในหน้า
ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 275
สิ้น เหมือนกายินทรีย์ฯ ดวงหทัยนั่นแล เป็นที่อยู่ด้วย เพราะเป็นที่
อาศัยแห่งมโนธาตุและมโนวิญญาณธาตุ เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่าหทัย
วัตถุฯ จริงอย่างนั้น หทัยวัตถุนั้น มีความเป็นที่อาศัยแห่งธาตุทั้ง ๒
เป็นลักษณะ ฯ ก็หทัยวัตถุนั้น อาศัยโลหิตในภายในกล่องดวงหทัยมี
ประมาณซองมือเป็นไป ฯ บัณฑิตพึงทราบว่า หทัยวัตถุนั้น แม้พระ
ผู้มีพระภาคเจ้ามิได้ตรัสไว้ในรูปกัณฑ์ ก็ชื่อว่ามีอยู่โดยปกรณ์ (อาคม)
และโดยยุกติฯ ในปกรณ์และยุกติทั้ง ๒ นั้น คำในปัฏฐานซึ่งมาแล้ว
อย่างนี้ว่า รูปที่มโนธาตุและมโนวิญญาณธาตุอาศัยเป็นไปนั้น เป็นปัจจัย
โดยความเป็นนิสัยปัจจัยแก่มโนธาตุ มโนวิญญาณธาตุ และธรรมอัน
สัมปยุตด้วยธาตุคู่นั้น ชื่อว่าปกรณ์ (อาคม) ฯ ส่วนยุกติจึงทราบ
อย่างนี้
ธาตุทั้ง ๒ (คือมโนธาตุ มโนวิญญาณ-
ธาตุ) ของเหล่ากามาวจรสัตว์ และ
รูปาวจรสัตว์ มีนิปผันนรูปและหทัยวัตถุ
อาศัยภูตรูปเป็นที่รองรับ เพราะภาวะแห่ง
ธาตุเหล่านั้น มีความเป็นไปเนื่องด้วยรูป
ดุจจักขุวิญญาณธาตุเป็นต้น ธาตุเหล่านั้น
ไม่อาศัยประสาทรูป มีจักขุเป็นต้น เพราะ
จักขุเป็นต้นนั้น เป็นที่รองรับธาตุอื่น
(มีจักขุวิญญาณเป็นต้น) ไม่อาศัยโคจร
มีรูปเป็นต้น เพราะโคจรรูปเหล่านั้น