อภิธรรมและการสื่อสารที่มีประสิทธิภาพ : หน้า 222/442

ન ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 222 อรรถว่า เป็นเหตุกล่าวเรื่องที่ไม่จริงนั้น โดยความเป็นเรื่องจริงๆ ธรรมชาติที่ชื่อว่าปิสุณา เพราะอรรถว่า บด คือทำความสามัคคีให้ ละเอียด ได้แก่กระจายเสียซึ่งความสามัคคี หรือเพราะอรรถว่า ทำ ความรักให้สูญฯ วาจาที่ชื่อว่าผรุสา เพราะอรรถว่า ทำตนเองบ้าง คนอื่นบ้าง ให้หยาบช้า หรือเพราะอรรถว่า มีสัมผัส (ร้ายกาจ) ดุจเลื่อยฉะนั้น ฯ เฯ คำพูดที่ชื่อว่าสัมผะ (คำเพ้อเจ้อ) เพราะอรรถว่า โปรย คือเรี่ยราย ซึ่งประโยชน์สุข คือความสุขและประโยชน์เกื้อกูล ได้แก่ทำสิ่งนั้นให้เสียไป คือคำพุดชนิดใดชนิดหนึ่ง ที่ไม่เป็นอุปการะ แก่ตนและคนอื่นฯ ธรรมที่ชื่อว่าสัมผัปปลาปะ เพราะอรรถว่า เป็น เครื่องเจรจาคำเพ้อเจ้อนั้น ๆ บรรดามุสาวาทเป็นต้นนั้น เจตนาของ บุคคลผู้ประสงค์จะให้ผู้อื่นทราบเรื่องที่ไม่เป็นจริง โดยความเป็นเรื่อง จริง อันยังประโยคที่จะให้ผู้อื่นรู้ด้วยอาการอย่างนั้นตั้งขึ้น ชื่อว่า มุสาวาท ฯ มุสาวาทนั้น ที่ทำลายประโยชน์ของผู้อื่นให้เสียไปเท่านั้น จึงเป็นกรรมบถ นอกนี้เป็นเพียงกรรมเท่านั้น ฯ เจตนาที่เศร้าหมอง เฯ อันยังวจีประโยคเป็นเหตุทำผู้อื่นให้แตกกันตั้งขึ้น เพื่อต้องการจะทำลาย ชนพวกอื่นก็ดี เพื่อประสงค์จะทำตนให้เป็นที่รัก (ของผู้อื่น) ก็ดี ชื่อว่าปิสุณวาจาฯ ปิสุณวาจาแม้นั้น เมื่อชนทั้ง ๒ ฝ่ายแตกกันแล้ว เท่านั้น จึงเป็นกรรมบถ ฯ เจตนาที่หยาบโดยส่วนเดียว ที่ยังวจีประโยค อันกระทำการตัดเสียซึ่งความรักของชนอื่นให้ตั้งขึ้น ชื่อว่าผรุสวาจา ฯ จริงอยู่ เมื่อบุคคลมีในอ่อน ขึ้นชื่อว่าผรุสวาจาย่อมไม่มี ฯ เจตนาที่ เศร้าหมอง อันยังประโยคเป็นเหตุให้ผู้อื่นรู้สิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์ มี