นิพพานและการทำความเข้าใจ : หน้า 305/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 305 คำมีประมาณเท่านี้แล้ว บัดนี้ เมื่อจะแสดงนิพพาน จึงกล่าวคำเป็นต้น ว่า นิพฺพานํ ปน ดังนี้ฯ ท่านอาจารย์แสดงความที่พระนิพพาน เป็นธรรมชาตสำเร็จโดยประจักษ์แก่พระอริยบุคคลนั้น ๆ ด้วยคำว่า ๆ จตุมคฺคณาเณน สจฺฉิกาตพุฒิ (พึงกระทำให้แจ้งด้วยมรรคญาณ ๔) 1 แสดงความที่พระนิพพานสำเร็จโดยอนุมานแก่พวกกัลยาณปุถุชน ด้วย บทนี้ว่า มคฺคผลานมาลมุพนภูติ (นิพพานเป็นอารมณ์ของมรรคและ ผล) ฯ พระนิพพานสำเร็จ (แก่กัลยาณปุถุชน) ก็โดยอนุมานว่า เพราะ ญาณที่มีสังขตธรรมเป็นอารมณ์ก็ดี มีบัญญัติเป็นอารมณ์ก็ดี ย่อมไม่สามารถ ในการตัดกิเลสขาดเด็ด และระงับได้ ทั้งการตัดกิเลสขาดเด็ดได้ เป็นต้นเล่า ก็มีอยู่ในโลก เพราะฉะนั้น ธรรมอย่างหนึ่งซึ่งตรงกันข้าม กับสังขตะและสมมติธรรม เป็นอารมณ์ของมรรคและผล ซึ่ง (ต่างก็) ทำหน้าที่ตัดกิเลสขาดเด็ดและระงับซ้ำ (เรียก) ชื่อว่านิพพาน (นั้น) จึงมีได้ ดังนี้ ฯ ก็ท่านอาจารย์คัดค้านวาทะของพวกนักปฏิบัติผิด โดย ทึกทักเอาว่า "เพียงความไม่มี ก็เป็นนิพพาน" ด้วยการแสดงความ สำเร็จโดยประจักษ์และโดยอนุมาน เพราะฉะนั้น พอกันทีไม่ควรจะ ชักช้าเกินไป ฯ ธรรมชาตที่ชื่อว่านิพพาน เพราะออกจากตัณหา กล่าวคือ เพราะร้อยรัด คือเย็บไว้ ซึ่งธรรมอันเป็นไปในไตรภูมิ ต่างโดยขันธ์ เป็นต้น ด้วยสามารถเป็นไปทั้งเบื้องต่ำและเบื้องบน กังเบื้องต่ำและเบื้องบน คือเพราะล่วงเลย จากตัณหาชื่อวานะนั้นไป ด้วยสามารถก้าวล่วงวิสัย (แห่งตัณหา) ฯ บทว่า สภาวโต ความว่า โดยลักษณะ คือความสงบของตน ฯ