อภิธัมมัตถสังคหบาลี - การสงเคราะห์จิต : หน้า 201/442

se ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 201 พรรณนาความปริเฉทที่ ๕ [ข้อความเบื้องต้น] ก็พระอาจารย์ครั้นแสดงวิถีสังคหะ (คือการสงเคราะห์วิถีจิต) ด้วยคำมีประมาณเพียงเท่านี้แล้ว บัดนี้ เมื่อเริ่มแสดงวิถีมุตตสังคหะ (คือการสงเคราะห์จิตที่พ้นจากวิถี) จึงได้กล่าวคำว่า "วิถีจิตฺตวเสเนว" เป็นต้น ฯ ประกอบความว่า "ข้าพเจ้าได้กล่าวสังคหะ ชื่อปวัติสังคหะ ไว้แล้วไปปวัติกาลด้วยอำนาจวิถีจิต คือในกาลอื่นจากปฏิสนธิกาล อันเป็นที่สุดแห่งจิตจิต อย่างนี้คือ ตามนัยที่กล่าวแล้ว (ในปริเฉท ที่ ๔) บัดนี้ คือในลำดับแห่งสังคหะนั้น ข้าพเจ้าจะกล่าวปวัติสังคหะ ในสนธิ คือ ในปฏิสนธิกาล และในกาลแห่งจุติจิตใกล้ต่อปฏิสนธินั้น" ฯ [อธิบายคำว่า อบาย เป็นต้น] ન્ બૈ ถิ่นที่ชื่อว่าอบาย เพราะอรรถว่า ไปปราศจากความเจริญที่สมมติ กันว่าบุญโดยมากฯ อบายนั้นแล ชื่อว่าภูมิ เพราะอรรถว่า เป็นที่มี พวกสัตว์อยู่ เพราะเหตุนั้น จึงชื่อว่าอบายภูมิ ฯ ภูมิที่มีชื่อว่าสุคติ เพราะอรรถว่า งาม โดยความเป็นสถานที่รองรับแห่งสมบัติมิใช่อย่างเดียว และเป็นคติ เพราะเป็นที่อันสัตว์พึงถึง คือพึงเกิด ฯ สุคติที่เป็นไปกับ กามตัณหา ชื่อวากามสุคติฯ กามสุคตินั้นนั่นแล ชื่อว่าภูมิ เพราะเหตุนั้น พระปริยัติเวที (ผุย คตญาโณ ป.ธ. ๙) วัดปทุมวนาราม พระนคร แปล