อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 410/442

ประโยคส - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้ 1 - หน้าที่ 410 เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่าบริกรรมนิมิต ได้แก่ดวงกสิณเป็นต้น ฯ บริกรรม นิมิตนั้นนั่นแล ชื่อว่าอุคคหนิมิต เพราะอรรถว่า เป็นนิมิตอันพระโยคี พึงเรียนเอาด้วยใจ เหมือนเห็นด้วยจักษุ หรือเป็นนิมิตของพระโยคี ผู้เรียนนิมิตฯ นิมิตที่เว้นจากโทษแห่งกสิณมีสีเป็นต้นซึ่งมีส่วนเหมือน กับอุคคหนิมิตนั้น ชื่อว่าปฏิภาคนิมิต เพราะเป็นอารมณ์แก่อุปจาร ภาวนาและอัปปนาภาวนา ฯ [อธิบายกสิณและอสุภะ ๑๐] ปฐวีนั่นแล ชื่อว่ากสิณ ด้วยอรรถว่า ทั้งสิ้นทุกส่วนสัด โดยที่ พระโยคีไม่หยุดอยู่ในส่วนใดส่วนหนึ่ง แต่พึ่งแผ่ไปทั้งหมดไม่มีระหว่าง ว่างเว้น เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่าปฐวีกสิณ ฯ ดวงกสิณ ปฏิภาคนิมิต 1 และฌาน ที่มีปฏิภาคนิมิตนั้นเป็นอารมณ์ บัณฑิตเรียกว่า ปฐวีกสิณ ฯ นัยแม้ในอาโปกสิณเป็นต้นก็อย่างนั้น ๆ บรรดากสิณเหล่านั้น บัณฑิตพึงทราบว่า กสิณ ๔ มีปฐวีกสิณ เป็นต้น ชื่อว่าภูตสิณ, กสิฯ 4 มีนีลกสิณเป็นต้น ชื่อว่าวัณณกสิณ, ปริฉินนากาศ (อากาศที่กำหนด) ชื่อว่าอากาสกสิณ, แสงสว่าง แห่งดวงจันทร์เป็นต้น ชื่อว่าอาโลกกสิณ ฯ ซากศพที่ขึ้นพอง คือพองขึ้น ชื่อว่าอุทธุมาตะ ฯ อุทธุมาตะ นั่นและ ชื่อว่าอุทธุมาตกะ เพราะอรรถว่า น่าเกลียด ๆ แม้ในอสุภ ที่เหลือก็พึงทราบนัยอย่างนี้ ฯ ซากศพที่เจือปนด้วยสีขาวและสีแดง เป็นต้น แต่ก็มีสีเขียวโดยมาก ชื่อว่าวินีลกะ เพราะกระทำวิเคราะห์ ว่า มีสีเขียวโดยพิเศษ ฯ ซากศพที่มีน้ำเหลืองไกลออกอยู่ ชื่อว่า