การพิจารณาไตรลักษณ์ในอภิธัมมัตถสังคหบาลี : หน้า 401/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 401 พิจารณาไตรลักษณ์ ด้วยสัมมสนญาณว่า นามรูปไม่เที่ยง เพราะ อรรถว่า สิ้นไป เป็นทุกข์ เพราะอรรถว่า น่ากลัว เป็นอนัตตา เพราะอรรถว่า ไม่มีสาระแก่นสาร ด้วยอำนาจอัทธานะ (กาล) หรือด้วยอำนาจสันตติ (ความสืบต่อ) หรือด้วยอำนาจขณะ และตาม เห็นความเกิดขึ้นและความสิ้นไปในสังขารเหล่านั้นนั่นแล ด้วยอุท ยัพพยญาณ โดยอำนาจแห่งปัจจัย และโดยอำนาจแห่งขณะจิต ชื่อว่า มัคคามัคคญาณทัสสนวิสุทธิ ฯ ก็วิปัสสนาญาณทั้ง ๕ ของพระโยคา วจรนั้น ผู้พ้นจากอันตรายอย่างนั้น ปฏิบัติไตรลักษณ์อยู่ด้วยความ สืบต่อแห่งวิปัสสนา จำเดิมแต่อุทัพพยญาณ จนกระทั่งถึงอนุโลมญาณ ชื่อว่าปฏิปทาญาณทัสสนวิสุทธิ ฯ ก็เมื่อพ ก็เมื่อพระโยคาวจรนั้นปฏิบัติอยู่อย่างนี้ วิปัสสนจิต ๒-๓ ดวง ปรารภลักษณะมีอนิจลักษณะเป็นต้น อย่าง ใดอย่างหนึ่ง ย่อมเป็นไป โดยชื่อว่าบริกรรม อุปาจาร และอนุโลม ในลำดับแห่งมโนทวาราวัชชนะ ซึ่งอาศัยความแก่รอบแห่งวิปัสสนา (คือสังขารุเบกขาญาณ) ตัดภวังค์ขาดแล้ว เกิดขึ้นในขณะที่จะพึง กล่าวว่า อัปปนาจักเกิดในบัดนี้ ฯ วิปัสสนาใด ถึงยอดสุด วิปัสสนา นั้น ท่านเรียกว่า สานุโลมา ว่าสังขารุเบกขา และว่าวุฏฐานคามินี- วิปัสสนาฯ เบื้องหน้าแต่นั้น โคตรภูจิตหน่วงพระนิพพานเป็น อารมณ์คาอบงำโคตรปุถุชนเสีย และย่างขึ้นสู่โคตรพระอริยบุคคล ย่อมเป็นไป ฯ ในลำดับแห่งโคตรภูจิตนั้น มรรคกำหนดรู้ทุกขสัจ ๑. ฉบับพม่าและสีหลเป็น ยา สิขาปฺปตฺตา สา สานุโลมา สงฺขารุเปกขา วุฏฐาคามินีวิปสฺสนาติ จ ปวุจฺจตฯ ๒. อีกนัยหนึ่งว่า มรรคย่อมหยั่งลงสู่อัปปนาวิถี ด้วยอำนาจที่กำหนดรู้ทุกขสัจ ละสมุทยสัจ ทำนิโรธสัจให้แจ้ง เจริญมัคคสัจ ฯ