อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 99/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 99 ในพวกจิตที่เป็นทิฏฐิวิปยุตเท่านั้น ฯ อนึ่ง อิสสา มัจฉริยะ และกุกกุจจะ ย่อมได้เฉพาะในพวกปฏิฆจิตเท่านั้น เพราะเป็นไปด้วยอำนาจการ กระทบในอารมณ์นั้น ๆ นั่นแล ของบุคคลผู้ริษยาสมบัติของคนอื่น ผู้ ไม่ปรารถนาให้สมบัติของตนทั่วไปกับคนอื่น และผู้เศร้าใจในเพราะ ทุจริตที่ตนทำแล้วสุจริตที่ตนมิได้ทำฯ ถีนมิทธะย่อมได้เฉพาะใน พวกสสังขาริกจิตอย่างเดียว เพราะถีนมิทธะมีความไม่ให้สำเร็จประ โยชน์ในการงานเป็นปกติ ไม่ประกอบในความเป็นไปในพวกอสังขาริก จิตที่เข้มแข็งตรมสภาพอย่างนั้น ๆ က ประกอบความว่า เจตสิกทั้ง 4 ทรงกระทำไว้ (คือตรัสไว้หรือ เป็นไป) ในอกุศลจิตทุกดวงที่เดียว ๓ เจตสิกทรงกระทำไว้ (คือเป็น ไป) เฉพาะในโลภมูลจิต ตามสมควรแก่การสมภพ (เกิด) ๔ เจตสิก ทรงกระทำไว้เฉพาะในโทสมูลจิต ฯ และ ๒ เจตสิกทรงกระทำไว้ (คือเป็น ไป) จำเพาะในสสังขาริกจิต ฯ จ ศัพท์ ในบทว่า วิจิกิจฉาจิตเต จ เป็นไปในอวธารณะ ฯ เชื่อมความว่า วิจิกิจฉา ย่อมเป็นไปในจิตที่ ประกอบด้วยวิจิกิจฉาเท่านั้น ๆ ในโลกุตตรจิต บางคราว เว้นจากสัมมาสังกัปปะ ด้วยอำนาจ ฌานที่เป็นบาทเป็นต้น แต่จะไม่มีวิรัติไม่ได้ เพราะมรรคจิตเป็นไป ด้วยอำนาจตัดกายทุจริตเป็นต้นได้เด็ดขาด และผลจิตเป็นไปด้วยอำนาจ แห่งคุณที่สมควรแก่มรรคจิตนั้น เพราะฉะนั้น ท่านอาจารย์จึงได้กล่าว คำมีอาทิว่า วิรติโย ปน ดังนี้ ฯ บทว่า สพฺพถาปิ แปลว่า โดยอาการแม้ทั้งหมด คือโดยอาการ