อภิธัมมัตถสังคหบาลี - หน้าที่ 334 : หน้า 334/442

ન્ ය ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 334 ย่อมตื่นจากความหลับคือกิเลส หรือย่อมเบิกบานด้วยได้บรรลุมรรคผล เพราะไม่มีกิเลสกำเริบ ด้วยธรรมสามัคคี มีสติเป็นต้นอันใด ธรรม สามัคคีอันนั้น ชื่อว่าโพธิ ฯ (ธรรม) เป็นองค์ คือเป็นเหตุของ บุคคลผู้ตรัสรู้นั้น หรือของธรรมสามัคคีเป็นเหตุตรัสรู้นั้น เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่าโพชฌงค์ ฯ แต่โพชฌงค์นั้นมี ๓ อย่าง ด้วยอำนาจแห่งธรรม เพราะฉะนั้น ท่านอาจารย์จึงกล่าวว่า สติสัมโชฌงค์เป็นต้นฯ โพชฌงค์อันดี คือสติ ชื่อว่าสติสัมโพชฌงค์ อีกอย่างหนึ่ง ชื่อว่า สติสัมโพชฌงค์ เพราะอรรถว่า องค์แห่งบุคคลผู้ตรัสรู้ที่ดี หรือแห่ง ธรรมสามัคคีเป็นเหตุตรัสรู้อันดีฯ สภาพที่ชื่อว่าธรรมวิจัน เพราะ อรรถว่า วิจัย คือไตร่ตรองธรรม ได้แก่วิปัสสนาปัญญาฯ ในบทว่า อุเปกขา นี้ ประสงค์เอาตรัสเอาตัตรมัชฌัตตุเบกขาฯ นี้ ท่านอาจารย์กล่าวว่า สตฺตธา ตตฺถ สงฺคโห แล้ว กล่าวคำว่า สงฺกปฺปปสฺสทฺธิ จ ดังนี้เป็นต้น เพื่อจะแสดงสังคหะนั้นอีก ฯ บรรดา ธรรมมีสังกัปปะเป็นต้นนั้น วิริยะมี 8 ฐาน เพราะมีกิจ ๕ อย่าง ด้วยอำนาจแห่งสัมมัปปธาน ๔ วิริยิทธิบาท วิริยินทรีย์ วิริยพละ วิริยสัมโพฌงค์และสัมมาวายามะ ฯ สติมี 4 ฐาน เพราะมีกิจ 4 อย่าง ด้วยอำนาจแห่งสติปัฏฐาน ๔ สตินทรีย์ สติพละ สติสัมโพชฌงค์ และสัมมาสติ ฯ สมาธิมี ๔ ฐาน เพราะมีกิจ ๔ อย่าง ด้วยอำนาจแห่ง สมาธินทรีย์ สมาธิพละ สมาธิสัมโพชฌงค์ และสัมมาสมาธิ ฯ ปัญญา มี ๕ ฐาน เพราะมีกิจ ๕ อย่าง ด้วยอำนาจแห่งวีมังสิทธิบาท ปัญญินทรีย์ ปัญญาพละ ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์ และสัมมาทิฏฐิ ฯ ศรัทธามี ๒ ฐาน