อภิธัมมัตถสังคหะ: วัตถุและวิญญาณธาตุ : หน้า 116/442

က ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 116 ชื่อว่าวัตถุ ในวัตถุสังคหะ มี 5 อย่าง คือ จักขุ ๑ โสตะ ๑ มานะ ๑ ชิวหา ๑ กาย ๑ หทัยวัตถุ ๑ ก็วัตถุเหล่านั้นแม้ทั้งหม ย่อมได้ในกามโลกฯ แต่วัตถุ ๓ มีฆานะเป็นต้น ไม่มีในรูปโลกฯ ก็ ในอรูปโลกไม่มีวัตถุแม้ทั้งหมด ฯ บรรดาวัตถุเหล่านั้น วิญญาณธาตุ ๕ อาศัยเฉพาะปลาทวัตถุทั้ง ๕ เป็นไปโดยส่วนตามลำดับ ฯ ส่วน มโนธาตุ กล่าวคือปัญจทวาราวัชชนะ และสัมปฏิจฉันนะ อาศัยหทัย วัตถุอย่างเดียวเป็นไป ฯ อนึ่ง ธรรมที่เหลือกล่าวคือมโนวิญญาณธาตุ ด้วยอำนาจแห่งสันตีรณจิต มหาวิบากจิต ปฏิฆจิตทั้งคู่ ปฐมมรรคจิต หสนจิต และรูปาวจรจิต อาศัยหทัยวัตถุอย่างเดียวเป็นไปเหมือนอย่าง นั้นๆ แต่ธรรมที่เหลือ ด้วยอำนาจแห่งกุศลจิต อกุศลจิต กิริยาจิต และอนุตตรจิต อาศัยหทัยวัตถุก็ได้ ไม่อาศัยก็ได้ ย่อมเป็นไป (ส่วน) ด้วยอำนาจอรูปวิบากจิต ไม่อาศัยหทัยวัตถุเลย ย่อมเป็นไป ฉะนี้แล ฯ [สังคหคาถา] มโนวิญญาณธาตุ ๒ อาศัยวัตถุ ๖ ท่านกล่าว ไว้ในกามภพ มโนวิญญาณธาตุ ๔ อย่าง อาศัย วัตถุ ๓ ท่านกล่าวไว้ในรูปภพ มโนวิญญาณ อย่างเดียว ไม่อาศัย (วัตถุ) ท่านกล่าวไว้ใน อรูปภพ ฯ จิต ๔๓ อาศัยวัตถุเกิด วิญญาณ ธาตุ ๔๒ อาศัยวัตถุเกิดบ้าง ไม่อาศัยบ้าง มโนวิญญาณธาตุที่เป็นอรูปวิบาก ไม่อาศัยวัตถุ เกิดเลย