ความเข้าใจในกรรมฐาน ๔๐ และนิมิตในงานภาวนา : หน้า 397/442

- ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 397 อรูปฌาน) ได้ ฉะนี้แล ๆ ‹ นี้เป็นความต่างแห่งภาวนา ในอธิการแห่งกรรมฐาน ๔๐ นิ้ว ฯ [นัยกรรมฐาน ๔๐] ก็ในนิมิตทั้งหลาย บริกรรมนิมิต และอุคคหนิมิต ย่อมได้ใน กรรมฐานแม้ทุกอย่างทีเดียว โดยปริยาย ตามสมควร ฯ ส่วนปฏิภาค - นิมิต ได้เฉพาะในกสิณ ๑๐ อสุภะ ๑๐ กายคตาสติ ๑ อานาปา นัสสติ ๑ ฯ จริงอยู่ อุปจารสมาธิและอัปปนาสมาธิ ปรารภปฏิภาคนิมิต ในกรรมฐาน ๒๒ นั้น เป็นไป ๆ คืออย่างไร ๆ คือว่า ก็เมื่อ พระโยคาวจร ผู้อาทิกัมมิกะถือเอานิมิตในกสิณมีมณฑลแห่งปฐวีกสิฯ เป็นต้น อารมณ์นั้น ท่านเรียกว่า ปริกรรมนิมิต และภาวนานั้น ชื่อว่าบริกรรมภาวนาฯ ก็แล นิมิตนั้นเป็นสิ่งที่จิตกำหนดได้ดีแล้ว มาสู่คลองแห่งมโนทวาร เหมือนดูด้วยตาในเวลาใด อารมณ์นั้นนั่นแล ชื่อว่าเป็นอุคคหนิมิต และภาวนานั้นย่อมตั้งมั่นในเวลานั้น ๆ ก็เมื่อ พระโยคาวจรนั้นมีใจตั้งมั่นเป็นสมาธิอย่างนั้นแล้ว ตามประกอบ ภาวนาด้วยบริกรรมสมาธิ ในอุคคหนิมิตนั้น สืบต่อจากนั้น ใน เวลาใด อารมณ์ที่สำเร็จด้วยภาวนา กล่าวคือบัญญัติพ้นจากวัตถุธรรม ปรากฏเหมือนกสิณนั้น สงบนิ่งแนบสนิทในจิต ในเวลานั้น ท่าน เรียกว่า ปฏิภาคนิมิตบังเกิดแล้วฯ จำเดิมแต่นั้นนั่นแล อุปจารภาวนา กล่าวคือกามาวจรสมาธิ ละอันตรายเสียได้ จัดว่าสำเร็จแล้วฯ ન ต่อจากนั้น เมื่อพระโยคาวจรเสพปฏิภาคนิมิตนั้นนั่นแลสม่ำเสมอ ด้วยอุปจารสมาธิ รูปาวจรปฐมฌาน ย่อมสำเร็จได้ฯ ต่อจากนั้น