การเจริญกรรมฐานและอัปปนาในอภิธัมมัตถสังคหบาลี : หน้า 414/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 414 ชื่อว่าการเจริญกรรมฐานมีกสิณเป็นต้น จะไม่ข่มกิเลสมีราคะเป็นต้น หรือจะไม่เป็นอุปการะแห่งกุศลธรรมมีศรัทธาเป็นต้น ไม่มี ฯ [อธิบายอัปปนามีและไม่มีในกรรมฐานบางอย่าง บทว่า สพฺพตฺถาปิ คือ แม้บรรดากรรมฐาน ๔๐ อย่าง ๆ อัปปนาไม่มีในกรรมฐาน ๑๐ อย่าง มีพุทธานุสสติเป็นต้น เพราะพระ คุณของพระพุทธเจ้าเป็นต้นเป็นปรมัตถ์ เพราะมีมากมายหลายอย่าง และเพราะแม้พระคุณอย่างเดียวก็เป็นของลึกซึ้ง เพราะสมาธิไม่อาจจะ ตั้งมั่งอยู่ได้ด้วยอำนาจแห่งอัปปนาฯ สมาธิยังไม่ถึงความเป็นอัปปนา ตั้งอยู่โดยความเป็นอุปจาระอย่างเดียว ฯ แต่โลกุตตรสมาธิและ อรูปสมาธิที่ ๒ และที่ ๔ ย่อมถึงอัปปนาได้ แม้ในสภาวธรรม ด้วยอำนาจแห่งภาวนาพิเศษ ฯ จริงอยู่ โลกุตตรสมาธิย่อมถึงอัปปนาได้ ตามกำลังลำดับแห่งการเจริญวิสุทธิ์ ฯ อารุปปสมาธิถึงอัปปนาได้ ตามอำนาจภาวนาก้าวล่วงอารมณ์ ฯ จริงอยู่ จตุตถฌานสมาธิที่ถึง อัปปนานั่นเทียง มีแต่จะก้าวล่วงเพียงอารมณ์เท่านั้น ฯ ปัญจฌานมี อยู่แก่กรรมฐานมีปฐวีกสิณเป็นต้นเหล่านั้น หรือกรรมฐานมีปฐวีกสิณ เป็นต้น ประกอบในปัญจกฌานเหล่านั้น เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่าปัญ จกฌานิกะ ๆ จิตย่อมเป็นไปในอสุภกรรมฐานนั้น ด้วยกำลังแห่งวิตก อย่างเดียว เหมือนเรือไปในแม่น้ำที่มีกระแสเชี่ยวด้วยกำลังถ่อฉะนั้น เพราะอสุภภาวนามีอารมณ์เป็นปฏิกูล เพราะฉะนั้น ท่านอาจารย์จึงได้ กล่าวว่า ปฐมชฺฌานิกา (สำเร็จปฐมฌานได้) เพราะฌานที่ไม่มีวิตก ไม่เกิดในอสุภกรรมฐาน ฯ