อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา : หน้า 84/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 84 ภาคเมื่อทรงจำแนกสังขารขันธ์ ตรัสว่า" ชื่อว่าสังขาร เพราะอรรถว่า ปรุงแต่งสิ่งที่เป็นสังขตะ ทรงแสดงไว้ด้วยคำว่า จักขุสัมผัสสชาเจตนา ดังนี้เป็นต้น ในสุตตันตภาชนีย์ในวิภังคปรณ์” เพราะเป็นประธานใน การปรุงแต่ง ฯ เจตนานั้นมีการมุ่งหวังเป็นลักษณะ จึงเห็นว่า เหมือน ลูกมือผู้เป็นหัวหน้าและนายช่างไม้ใหญ่เป็นต้น ยังกิจของตนและกิจ ของคนอื่นให้สำเร็จฉะนั้นฯ ร็จฉะนั้น ฯ การแดสงสรุปเอกัคคตา วิตก วิจาร และปีติ อย่างแจ่มแจ้ง มาแล้วในหนหลังนั่นแล้วๆ ชื่อว่าชีวิต เพราะ อรรถว่า เป็นเครื่องดำรงอยู่แห่งสัมปยุตธรรมทั้งหลาย ฯ ชีวิตนั้นนั่นแล ชื่อว่าเป็นใหญ่ เพราะประกอบด้วยความเป็นใหญ่ในการอนุบาลธรรม ที่เกิดร่วมกัน เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่าชีวิตนทรีย์ฯ ชีวิตนทรีย์นั้น มีการอนุบาลเป็นลักษณะ เหมือนน้ำหล่อเลี้ยงดอกบัวเป็นต้นฉะนั้น ๆ การกระทำ ชื่อว่าการฯ การกระทำไว้ในใจ ชื่อว่ามนสิการ ฯ มนสิการ นั้น มีการเหนี่ยวใจในไว้อารมณ์เป็นลักษณะ ฯ ન วิตก เจตนา และมนสิการเหล่านี้ มีความต่างกันอย่างนี้ คือ วิตก เป็นเหมือนบรรจุสัมปยุตธรรมเหล่านั้นไว้ในอารมณ์นั้น เพราะเป็น สภาพยกธรรมที่เกิดร่วมกันมาวางไว้ที่อารมณ์, เจตนาประกอบไว้ แม้ ซึ่งธรรมตามที่เกิดแล้วไว้ในอารมณ์นั้นด้วยตน โดยการยึดถืออารมณ์ เป็นเหมือนแม้ทัพ, มนสิการเป็นเหมือนนายสารถีผู้ควบคุมม้าอาชาไนย เพราะประคับประคองสัมปยุตธรรมเหล่านั้น ให้มุ่งหน้าตรงต่ออารมณ์ ฯ ในอธิการว่าด้วยความต่างกันนี้ มีกถาที่เป็นอนุสาสนี้ของท่าน ๑. สํ. ขนฺธ. ๑๓/๑๐๖ ๒. อภิ, วิภงฺค. ๒๕/๑๐.