อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 240/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 240 ปฏิสนธิขณะแห่งกุศลกรรมว่า "เมื่อความถึงพร้อมด้วยคติมีอยู่ เมื่อ กุศลกรรมจึงให้ปฏิสนธิเป็นญาณสัมปยุต วิบากเป็นญาณสัมปยุตย่อม เกิดขึ้น เพราะปัจจัยแห่งเหตุ ๔ ประการ" อนึ่ง ท่านกล่าวถึงวิบาก ญาณวิปยุตบังเกิด เพราะปัจจัยแห่งเหตุ ๖ ประการ ด้วยอำนาจแห่ง เหตุ ๒ (คือ อโลภะ อโทสะ) ในชวนขณะ และเหตุ ๒ ในนิกันติ ขณะ และเหตุ ๒ ในปฏิสนธิขณะว่า "เมื่อความถึงพร้อมด้วยคติมีอยู่ เมื่อกุศลกรรมพึงให้ปฏิสนธิเป็นญาณวิปยุต วิบากเป็นญาณวิปยุต ย่อมเกิดขึ้น เพราะปัจจัยแห่งเหตุ ๖ ประการ" ฉันใด ติเหตุกกรรม จะชุกทุเหตุกปฏิสนธิมา มีไม่ได้ เพราะท่านไม่ได้กล่าวถึงทุเหตุก ปฏิสนธิโดยติเหตุกกรรมว่า "เมื่อความถึงพร้อมด้วยคติมีอยู่ เมื่อ อกุศลกรรมจึงให้ปฏิสนธิเป็นญาณวิปยุต วิบากเป็นญาณวิปยุตย่อมเกิด เพราะปัจจัยแห่งเหตุ ๓ ประการ ฉันนั้น " ? จึงแก้ว่า "ติเหตุกกรรม นี้ไม่เป็นดังที่ท่านกล่าวนี้ เพราะติเหตุกกรรมอย่างต่ำ จึงให้ทุเหตุก ปฏิสนธิอย่างเดียว โดยอนุรูปแก่ความสามารถ ดุจทุเหตุกกรรม อย่างต่ำ จึงให้อเหตุกปฏิสนธิฉะนั้น "ฯ แต่เพื่อจะแสดงผลที่เห็นสม (เสมอ) ด้วยกรรม ท่านพระมหาเถระ (สารีบุตร) จึงได้รจนาปาฐะ ที่เหลือไว้ฯ บัณฑิตพึงเห็นสันนิษฐานว่า "เมื่อถือเอาความโดย ประการนอกนี้ แม้อเหตุกปฏิสนธิบังเกิด ด้วยทุเหตุกกรรมต้องไม่มี เพราะไม่มีคำว่า "เพราะปัจจัยแห่งเหตุ ๔ ประการ " เพราะฉะนั้น พระมหาเถระ จึงยกความเกิดแก่งติเหตุกปฏิสนธิขึ้นไว้ ด้วยติเหตุก ๑. ขุ. ปฏิ, ๓๑/๔๐๒-๔๑๒ ฯ ๒. ขุ. ปฏิ, ๓๑/๔๐๒-๔๑๒ 1