อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 131/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 131 ที่มโนทวารยึดถือแล้ว เป็นปัจจุบันโดยส่วนเดียว ที่สมมติว่าเป็นคตินิมิต เป็นอารมณ์แก่จิตทั้ง ๓ นั้น อารมณ์แห่งปฏิสนธิจิตเป็นต้น ที่เป็น กามาวจร อันทวาร ๖ ยึดถือแล้ว เป็นปัจจุบันและอดีต ที่สมมติว่า เป็นกรรม กรรมนิมิต และคตินิมิต โดยสมควรแก่กำเนิด ย่อมมีดัง พรรณนามาฉะนี้ ฯ ฯ แต่ในมหัคคตปฏิสนธิจิตเป็นต้น ธรรมารมณ์อย่าง เดียวอันมโนทวารยึดถือแล้ว เป็นบัญญัติที่สมมติว่าเป็นกรรมและกรรม นิมิต เป็นอารมณ์แก่รูปาวจรจิต และอรูปที่ ๑ ที่ ๓ เฉพาะที่เป็นอดีต เป็นอารมณ์แก่อรูปที่ ๒ และที่ 4 อารมณ์แห่งปฏิสนธิจิต ภวังคจิต และจุติจิต ที่เป็นมหัคคตะ อันมโนทวารยึดถือแล้ว เป็นบัญญัติบ้าง เป็นอดีตบ้าง ที่สมมติว่าเป็นกรรมนิมิตอย่างเดียว ย่อมมีดังพรรณนา มาฉะนี้ ฯ หลายบทว่า เยฮุยฺเยน ภวนฺตเร ฉทวารคุคหิต มีความว่า อันชวนะที่เป็นไปในทวาร ๖ ซึ่งเป็นไปแล้วในเวลาใกล้จะตายยึดถือเอา แล้วโดยมาก ในภพเป็นลำดับที่ล่วงแล้ว ฯ จริงอยู่ ทวารอะไร ๆ จะ ถือเอาอารมณ์แห่งปฏิสนธิของสัตว์ทั้งหลาย งหลาย ผู้จุติจากอสัญญีภพในอดีต- ภพ อันเป็นลำดับ ย่อมไม่มี เพราะเหตุนั้น ท่านอาจารย์จึงดูอารมณ์ ของปฏิสนธินั้นผิด ด้วยเติม เยฮุยเยน ศัพท์ เข้าในคำว่า เยฮุยฺเยน ภวนฺตเร ฉทวารคฺคหิต ดังนี้ ฯ จริงอยู่ อารมณ์มีกรรมนิมิตเป็นต้น ย่อมปรากฏแก่ปฏิสนธิของเหล่าอสัญญีสัตว์นั้น ด้วยกำลังแห่งกรรมอย่าง เดียวเท่านั้น ฯ ฯ สมจริงดังที่ท่านธรรมปาลาจารย์ ถามถึงปฏิสนธินิมิต ของสัตว์ผู้จุติจากอสัญญีภพ แล้วกล่าวความปรากฏแห่งอารมณ์ของ