อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - ขณะจิตมี ๓ : หน้า 152/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 152 [ขณะจิตมี ๓] บทว่า กถ คือ (พึงทราบวิสัยปวัติ) โดยประการอย่างไร ฯ เพื่อจะถามว่า การกำหนดอารมณ์ด้วยอำนาจอติมหันตารมณ์เป็นต้นแล้ว ประกาศการกำหนดอารมณ์นั้นด้วยอำนาจแห่งขณะจิต ท่านอาจารย์จึง เริ่มคำเป็นต้นว่า อปฺปาท ฐิติ ดังนี้ ฯ ความเกิดขึ้น ชื่อว่าอุปปาทะ ได้แก่การกลับได้ตัวตน ฯ ความสลาย ชื่อว่าภังคะ ได้แก่ความพินาศ แห่งรูปที่มีอยู่ฯ ความเป็นไปบ่ายหน้าสู่ความสลายในระหว่างความ เกิดและความสลายทั้ง ๒ ชื่อว่าฐิติ ฯ แต่ท่านอาจารย์บางพวก ปฏิเสธขณะที่จิตตั้งอยู่ (ฐิติขณะของจิต) ฯ จริงอยู่ การอธิบายของ ท่านอาจารย์เหล่านั้น ดังต่อไปนี้ :- ในวิภังค์แห่งบทมีอาทิอย่างนี้ว่า เกิดขึ้นแล้ว กำลังบังเกิดขึ้น ในจิตตยมก พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส ภังคขณะ และอุปปาทขณะเท่านั้น โดยนัยมีอาทิว่า ในภังคขณะ จิตเกิดขึ้นแล้ว และมิใช่กำลังเกิดขึ้น ในอุปปาทขณะ จิตกำลังเกิดขึ้น และมิใช่เกิดขึ้นแล้ว ดังนี้ ไม่ได้ตรัสฐิติขณะไว้ฯ ก็ถ้าแม้ฐิติขณะ ของจิตมีอยู่ไซร้ ก็จะต้องตรัสคำว่า ในฐิติขณะ และในภังคขณะ ฯ หากจะพึงมีมติของบางท่านว่า ฐิติขณะมีอยู่ โดยบาลีในสุตตันตะว่า ความเกิดขึ้นปรากฏ และความเสื่อมปรากฏ ความเป็นอย่างอื่นแห่ง ธรรมที่ตั้งอยู่แล้วก็ปรากฏ ดังนี้ 1 ในบาลีพระสูตรแม้นั้นพะผู้มี พระภาคเจ้าทรางประสงค์เอาความตั้งอยู่ด้วยความต่อเนื่องกันอย่างเดียว เพราะความเป็นโดยประการอื่นไม่เกิดขึ้นในธรรมอันหนึ่ง และเพราะ ฯ