อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 340 : หน้า 340/442

- ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 340 เป็นดุจธาตุส่วนย่อมของสรีระ และวัตถุ เกิดแต่ศิลา ฯ ය ก็ธาตุเหล่านั้น พระผู้มีพระภาคทางแจกนายตนะออกไปเป็น ๒ ประการ ด้วยอำนาจแห่งวิญญาณธาตุทั้ง ๒ แล้วจึงตรัสไว้ ๑๘ อย่าง รวมกับอายตนะ ๑๑ ที่เหลือ เพราะฉะนั้น ท่านอาจารย์จึงกล่าวคำว่า จักขุธาตุ เป็นต้น ฯ เหตุของลำดับ (แห่งการแสดงธาตุ ๕ มีจักขุธาตุ เป็นต้น) บัณฑิตพึงทราบตามนัยที่กล่าวแล้ว (ในอายตนะ) ฯ [อธิบายอริยสัจ ๔] ธรรมชาติมีทุกข์เป็นต้น ชื่อว่าอริยะ เพราะกระทำความเป็น อริยะ ชื่อว่าสัจจะ เพราะเป็นของแท้ เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่าอริยสัจ ฯ แท้จริง สัจจะเหล่านี้ ย่อมทำพระอริยบุคคล ๒ จำพวก คือ พระผู้ปฏิบัติ เพื่อผล (ผู้ตั้งอยู่ในมรรค) ๔ และพระผู้ตั้งอยู่ในผล ๔ ให้สำเร็จ เพราะเมื่อไม่มีการตรัสรู้สัจจะ พระอริยบุคคลเหล่านั้น ก็ไม่เข้าถึงความ เป็นพระอริยะ และเพราะเมื่อมีการตรัสรู้สัจจะนั้น พระอริยบุคคล เหล่านั้น จึงเข้าถึงความเป็นพระอริยะนั้นได้แน่นอน ฯ ก็ภาวะที่ทุกข์ สมุทัย นิโรธ และมรรคเท่านั้น เป็นธรรมชาติบีบคั้น แดนเกิดก่อน ธรรมชาติสลัดออก และเป็นธรรมชาตินำออก ตามลำดับ ส่วนธรรม เหล่าอื่นจะเป็นธรรมชาติบีบคั้นเป็นต้นไม่ได้เลย แต่ทุกข์เป็นต้นจะไม่ เป็นธรรมชาติบีบคั้นเป็นต้นไม่มี เพราะฉะนั้น ทุกข์เป็นต้นเหล่านี้จึงชื่อ ว่าเป็นของแท้ ตามลักษณะ กล่าวคือความบีบคั้นเป็นต้น อันไม่มีใน ธรรมเหล่าอื่น แต่แพร่กระจายไปในธรรมมีทุกข์เป็นต้นนั้น ๆ เพราะ