อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 171 : หน้า 171/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 171 เพราะจิตวิปัลลาสไม่มีแก่พระขีณาสพทั้งหลาย เพราะฉะนั้น ท่านอาจารย์ จึงกล่าวคำว่า ในที่สุดแห่งกิริยาชวนะที่สหรคตด้วยโสมนัส ดังนี้เป็น ต้น ๆ แต่อาจารย์บางพวกกล่าวว่า ในคัมภีร์ปัฏฐาน พระผู้มีพระภาค ตรัสตทาลัมพนะไว้ในลำดับแห่งชวนะที่เป็นกุศล และอกุศลเท่านั้นว่า เมื่อกุศลากุศลชวนะดับไป วิบาก (จิต) ก็เกิดขึ้น โดยเป็นตทาลัมพนะ เพราะฉะนั้น ไม่มีตทาลัมพนะเกิดในลำดับแห่งกิริยาชวนะ ฯ ข้าพเจ้า จะกล่าวแก้ในคำของเกจิอาจารย์นั้น ๆ ถ้าว่าพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัส ตทาลัมพนะไว้แม้ในลำดับแห่งอัพยากฤตไซร้ ชนทั้งหลายผู้ฟังอยู่ ก็จะ พึงรู้ความเป็นไปแห่งตทาลัมพนะนั้น แม้ในลำดับแห่งโวฏฐัพพนะ ใน ปริตตารมณ์ได้ เพราะเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคจึงไม่ตรัสตทาลัมพนะ ไว้ในลำดับแห่งกิริยาชวนะ แต่ไม่ตรัสไว้ เพราะหาไม่ได้ ก็ไม่ใช่ ๆ จริงอยู่ การไม่ตรัสธรรมชาติ แม้ที่หาได้อยู่ ไว้ในที่บางแห่ง ด้วยพระ ประสงค์บางอย่างย่อมปรากฏ เช่นในธรรมสังคหะ หทัยวัตถุ แม้หาได้ อยู่ พระผู้มีพระภาคก็มิได้ตรัสไว้ เพื่อจะเลี่ยงความแตกต่างแห่งเทศนา ด้วยประการฉะนี้และ ฯ [โสมนัสและโทมนัสไม่เกิดในลำดับกัน] แต่ในที่สุดแห่งชวนะที่สหรคตด้วยโทมนัส ตทาลัมพนะและ ภวังค์ สหรคตด้วยอุเบกขาอย่างเดียว ไม่สหรคตด้วยโทมนัส เพราะ โสมนัสกับโทมนัสมีสภาพผิดกัน เพราะเหตุนั้นนั่นแล ในคัมภีร์ ปัฏฐาน พระผู้มีพระภาคจึงไม่ทรงยกโสมนัสขึ้น ในลำดับแห่งโทมนัส และไม่ทรงยกโทมนัสขึ้น ในลำดับแห่งโสมนัสฯ จริงตามนั้น ใน