อภิธัมมัตถสังคหบาลี อภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้า 392 : หน้า 392/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 392 ของที่มีกับของที่มีอยู่ด้วยกัน) เพราะจักขุประสาท และจักขุวิญญาณ อาศัยจักษุประสาทนั้นมีอยู่ ฯ บัญญัติว่าพระโอรสของพระราชา ชื่อว่า อวิชชามาเนนาวิชชมานบัญญัติ (บัญญัติของที่ไม่มีกับของที่ไม่มีด้วยกัน) เพราะพระราชาและพระโอรสเป็นสมมติธรรม (ธรรมคือสมมติ) ฯ [อธิบายสังคาถา] บทว่า วจีโฆสานุสาเรน ความว่า เนื้อความทั้งหลายที่ต่างด้วย อำนาจแห่งสมมติและปรมัตถ์ อันเป็นโคจร คือเป็นอารมณ์แห่งมโน- ทวาร คือแห่งความสืบต่อของวิญญาณ อันเป็นไปทางมโนทวาร ซึ่ง เป็นไปแล้วโดยอาการคือรู้จักนามบัญญัติ มีความสังเกตอันบุคคลถือเอา แล้วในกาลก่อนว่า คำนี้เป็นชื่อแห่งเนื้อความเช่นนี้ เป็นอุปนิสัยซึ่งเกิด ขึ้นในลำดับแต่ความเป็นไปแห่งโสตวิญญาณวิถี ที่เป็นไปตามกระแส คือไปตามเสียงที่พูด มีแผ่นดิน ภูเขา รูป และเวทนาเป็นต้น คือโดย ทำให้เป็นอาลัมพนะ อันบัณฑิตย่อมรู้โดยกระแสความ คือเป็นไปตาม ซึ่งนามบัญญัติอันใด ที่มีสมมติและปรมัตถ์เป็นอารมณ์พ้นจากการถือเอา ซึ่งนามนั้น ๆ นามบัญญัติอันนี้นั้น คือที่แสดงอรรถอันบัณฑิตพึงบัญญัติ มีแผ่นดิน ภูเขา รูป และเวทนาเป็นต้น ซึ่งบัณฑิตหมายความ สังเกตของโลก คือสำเร็จตามโวหารโลก เป็นระเบียบของอักษรที่ถือ เอาแล้วทางมโนทวาร อันบัณฑิตรู้แจ้งว่าบัญญัติ คือรู้ได้ว่า นามบัญญัติ กล่าวคือปัญญาปนโตบัญญัติฯ ก็ในคาถานี้ ท่านอาจารย์สงเคราะห์แม้ซึ่งมโนทวาริกวิถี อันมี