อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา : หน้า 155/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 155 ลักษณรูป ความเกิด และความไม่เที่ยง มีอายุเท่ากันกับอุปปาทขณะ และภังคขณะของจิตฯ ส่วนความแก่มีอายุเท่าขณะจิต ๔๕ ขณะ ฯ ก็ เพราะทำอธิบายอย่างนี้ ท่านอาจารย์ทั้งหลายจึงกล่าวว่า รูปนั้น เว้นวิญญัติ และลักษณะรูปเสีย มีอายุเท่ากับ ๑๗ ขณะจิต ฯ แต่อาจารย์บางพวกกล่าวว่า เพราะคำในอรรถกถาปฏิจจสมุป บาทว่า ขณะจิต ๑๑ เป็นอันล่วงผ่านไปด้วยเหตุเดียวเพียงเท่านี้ ที่นั้น ปฏิสนธิจิต ย่อมเกิดขึ้นในอามรณ์นั้นนั่นแล ซึ่งมีอายุชั่ว ๕ ขณะจิต ที่เหลือ ดังนี้ ขณะจิต ๑๖ จึงเป็นอายุรูปธรรม จริงอยู่ รูปที่ กำลังเกิดเท่านั้นเป็นปัจจัยแก่ภวังคจลนะได้ ฯ คำขอเกจิอาจารย์นี้นั้น ไร้สาระ เพราะขณะจิต ๑๗ มาในอรรถกถานั่นแล โดยนัยเป็นต้นว่า รูปที่เกิดร่วมกับปฏิสนธิจิต ดังไปพร้อมกับจิตที่ ๑๒ ตั้งแต่ปฏิสนธิจิต นั้น รูปที่เกิดในฐิติขณะแห่งปฏิสนธิจิต ย่อมดับไปในอุปปาทขณะ แห่งจิตที่ ๑๘ ดังนี้ ๆ ก็ในที่ใด ขณะจิต ๑๖ เท่านั้น ย่อมปรากฏ ในที่นั้น ท่านนำนัยไปด้วยอำนาจขณะคือความเหมาะสม เพื่อความ เป็นปัจจัยแก่ความเป็นไปแห่งจิตฯ จริงอยู่ รูปแม้ผ่านไปเพียงขณะจิต เดียว โดยที่สุดอย่างต่ำ ก็สามารถมาสู่คลองได้แล ฯ พอที่ด้วยการ โต้แย้ง ฯ ขณะเหมือนขณะของจิตดวงเดียว ชื่อว่าเอกจิตตขณะ (ขณะจิตดวงเดียว) ฯ ขณะจิตดวงเดียวนั้น ล่วงเลยอารมณ์เหล่านี้ไป หรือว่าอารมณ์เหล่านี้ล่วงเลยขณะจิตดวงเดียวนั้นไป เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า เอกจิตตขณาตีตะ ฯ ન