อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา : หน้า 9/442

๑. ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวินีฎีกา - หน้าที่ 9 (โลกุตตรจิต) บัณฑิตถือเอาในความต่าง แห่งฌานมีปฐมฌานเป็นต้น ฉันใด แม้ อรูปฌาน ท่านก็ถือเอาในฌานที่ ๕ ฉันนั้น) ฯ เพราะฉะนั้น แต่ละฌาน ๆ มีปฐมฌานเป็นต้น บัณฑิตจึงได้กล่าวจิต ไว้ฌานละ ๑๑ แต่ฌานที่สุดมีจิต ๒๓ ฯ กุศลจิตมี ๓๗ อนึ่ง วิบากจิต มี ๕๒ (อกุศลจิต ๑๒ กิริยาจิต ๒๐) ผู้รู้ทั้งหลาย ได้กล่าวจิตไว้ ๑๒๑" ด้วยประการอย่าง นี้แล ฯ ปริเฉทที่ ๑ ชื่อจิตตสังคหวิภาค ในปกรณ์อภิธัมมัตถสังคหะ จบ ด้วยประการฉะนี้ ન จิต ฌานละ ๑๑ คือ รูปฌานที่ ๑ ถึงที่ ๔ ทุกชั้น มีกุศล ๑ วิบาก ๑ กิริยา มรรค ๔ ผล ๔ ฌานที่สุด ได้แก่ รูปฌานที่ ๕ และอรูปฌานทั้ง ๔ สงเคราะห์เข้าไปรูปฌานที่ ๕ เพราะมีองค์เสมอกัน มีจิตรวมกัน ๒๓ คือ รูปฌานที่ ๕ มีกุศล ๑ วิบาก ๑ กิริยา ๑ อรูปฌาน ทั้ง ๔ ๔ มีกุศล ๔ วิบาก 4 กิริยา ๔ รวมเป็น ๑๕ ส่วนในโลกุตตรจิต นับรวมกันเป็นมรรค ๔ ผล ๔ รวมเป็น ๒๓ ฯ กุศลจิต ๓๗ คือ กามาวจร ๘ รูป ๔ โลกุตตร ๒๐ วิบากจิต ๕๒ คือ อเหตุก ๑๕ กามาวจรสเหตุก ๘ รูป ๔ อรูป ๔ โลกุตตร ๒๐ จิต ๑๒๑ คือ กุศล ๓๓ วิบาก ๕๒ รวมกับอกุศล ๑๒ กิริยา ๒๐ อีกอย่างหนึ่ง นับดังนี้ อกุศล ๑๒ อเหตุก ๑๘ กามาวจร โสภณ ๑๔ รูปาวจร ๑๕ อรูปาวจร ๑๒ โลกุตตร ๔๐ ฯ