อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 28/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 28 เพราะสัมปยุตธรรมมีโสมนัสเป็นต้นนั่นแล เป็นธรรมไม่ทั่วไป จริงอยู่ แม้เจริตกธรรมบางเหล่ามีผัสสะเป็นต้น ทั่วไปแก่จิตทุกดวง บางเหล่าก็ทั่วไปกุศลจิตเป็นต้น ส่วนเจตสิกมีโมหะเป็นต้น ทั่วไป แก่อกุศลจิตทั้งหมด เพราะฉะนั้น ท่านอาจารย์จึงไม่อาจให้จิตพิเศษ ด้วยเจตสิกธรรมมีผัสสะเป็นต้นฯ ส่วนสัมปยุตธรรม มีโสมนัส เป็นต้น ย่อมมีในจิตบางดวง ย่อมไม่มีในจิตบางดวง เพราะฉะนั้น ความพิเศษแห่งจิตปรากฏชัดทีเดียว ด้วยสามารถแห่งสัมปยุตธรรม มีโสมนัสเป็นต้นนั้น ฯ ถามว่า เพราะเหตุไร สัมปยุตธรรมมีโสมนัส เป็นต้นเหล่านี้ จึงมีในจิตบางดวง ไม่มีในจิตบางดวงฯ เฉลยว่า เพราะความตั้งลงและไม่ตั้งลงแห่งเหตุ (เพราะความปรากฏและไม่ ปรากฏแห่งธาตุ) ฯ ถามว่า ก็อะไรเป็นเหตุแห่งสัมปยุตธรรมมีโสมนัส เป็นต้นนั้น ฯ ข้าพเจ้าจะเฉลยต่อไป ฯ อันที่จริง อารมณ์ที่น่าปรารถนา โดยสภาพบ้าง โดยปริกัปบ้าง ความสัตว์มีปฏิสนธิประกอบด้วย โสมนัส และความที่จิตมีสภาพไม่ลึก เป็นเหตุแห่งโสมนัส ในอธิการ แห่งอกุศลจิตนี้ ฯ อิฏฐมัชฌัตตารมณ์ ความที่สัตว์ถือปฏิสนธิประกอบ ด้วยอุเบกขา และความที่จิตมีสภาพลึกซึ้งเป็นเหตุแห่งอุเบกขาฯ การ คบบุคคลผู้มีทิฏฐิวิบัติ และความเป็นผู้มีสัสสตทิฏฐิและอุจเฉททิฏฐิ เป็นเจ้าเรือน เป็นเหตุแห่งทิฏฐิ ฯ ส่วนปัจจัยมีฤดูและโภชนะที่สบาย มีกำลังเป็นต้น เป็นเหตุแห่งความเป็นอสังขาริก เพราะเหตุฉะนี้ สัมปยุตธรรมมีโสมนัสเป็นต้นนั้น จึงเกิดขึ้นโดยสามารถแห่งเหตุอัน สมควรแก่ตน ฉะนั้น จึงเกิดเฉพาะในจิตบางดวง เพราะเหตุนั้น