อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - อารมณ์และวิญญาณ : หน้า 142/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 142 และอารมณ์มีนัยดังที่ข้าพเจ้ากล่าวแล้ว ในก่อนนั่นแล ฯ วิญญาณ ๖ คือ จักขุวิญญาณ ๑ โสตวิญญาณ ๑ ฆานวิญญาณ ๑ ชิวหาวิญญาณ ๑ กายวิญญาณ ๑ มโนวิญญาณ ๑ ฯ ส่วนวิถี 5 คือ จิตตปวัติที่เป็นไป ตามทวาร จึงประกอบด้วยอำนาจแห่งทวาร คือ จักขุทวารวิถี ๑ โสตทวารวิถี ๑ ฆานทวารวิถี ๑ ชิวหาทาวารวิถี ๑ กายทวารวิถี ๑ มโนทวารวิถี ๑ หรือด้วยอำนาจแห่งวิญญาณ คือ จักขุวิญญาณวิถี ๑ โสตวิญญาณวิถี ๑ ฆานวิญญาณวิถี ๑ ชิวหาวิญญาณวิถี ๑ กาย- วิญญาณวิถี ๑ มโนวิญญาณวิถี ๑ ฯ พังทราบวิสัยสวัติ 5 ประการ คือ ในปัญจทวารมี ๔ คือ อติมหันตะ ๑ มหันตะ ๑ ปริตตะ ๑ อติปริตตะ ๑ แต่ในมโนทวารมี ๒ คือ วิภูตะ ๑ อวิภูตะ ๑ ๆ คืออย่างไร ? คือ ๓ ขณะด้วยอำนาจอุปปาทขณะ ซิติขณะ และ ภังคะขณะ ชื่อว่าขณะจิต ๑ ฯ ที่ ๑๓ ขณะ ขณะจิตเหล่านั้น เป็นอายุของ รูปธรรมฯ อารมณ์ทั้ง ๕ ผ่านไปได้ ๑ ขณะจิต หรือผ่านไปได้หลาย ขณะจิต เฉพาะที่ถึงฐิติขณะเท่านั้น ย่อมมาสู่คลองในปัญจทวาร ฯ เพราะฉะนั้น ถ้าว่ารูปารมณ์ล่วงไปได้ขณะจิต ๑ ชื่อว่ามาสู่คลองจักษุ ฯ ต่อจากนั้น เมื่อภังคจิตไหว ๒ ครั้ง ปัญจทวารวัชชนจิตตัดกระแส ภวังค์รำพึงรูปารมณ์นั้นนั่นแลเกิดขึ้นแล้วดับไป ฯ ต่อจากนั้น (จิตเหล่านี้) คือ จักขุวิญญาณ เห็นรูปนั้นนั่นแหละในลำดับแห่ง มโนทวาราวัชชนจิตนั้น สัมปฏิจฉันนจิตรับรูปนั้น สันตีรณจิตพิจารณา รูปนั้น และโวฏฐัพพนจิตกำหนดรูปนั้นเกิดขึ้นตามลำดับแล้วด้วยไป ฯ ต่อจากนั้น บรรดากามาวจรชวนะ ๒๕ ชวนะใดชวนะหนึ่งได้ปัจจัยแล้ว แล่นไปโดยมาก ๒ ครั้งฯ และตทาลัมพนวิบากทั้ง ๒ ติดตามชวนะ