อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 356 : หน้า 356/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 356 อภิธัมมัตถสังคหฎีกาแปล พรรณนาความปริเฉทที่ 4 [ข้อความเบื้องต้น] บัดนี้ พระอนุรุทธาจารย์ ได้เริ่มคำเป็นต้นว่า เยส์ ดังนี้ เพื่อ จะแสดงปัจจัยแห่งนามธรรมและรูปธรรม ตามที่ได้กล้ามมาแล้ว โดย อำนาจแก่งปฏิจจสมุปบาทนัยและปัฏฐานนัย ๆ ประกอบความว่า ปัจจัย ธรรมเหล่าใด เป็นปัจจัย คือเป็นอุปการะ (เครื่องค้ำจุน) แก่ความ ตั้งอยู่และความเกิดขึ้นของธรรมที่เกิดจากปัจจัยเหล่าใด ซึ่งเป็นสังขตะ เพราะถูกปัจจัยปรุงแต่ง โดยประการใด คือโดยอาการใด บัดนี้ ข้าพเจ้า พระสุมังคลาจารย์ จักกล่าววิภาคนั้น คือประเภทของธรรมที่เกิดจาก ปัจจัยเหล่านั้น ๑ ของปัจจัยเหล่านั้น ๑ ของปัจจยาการนั้น ๑ ในที่นี้ คือ ในลำดับแห่งสมุจจัยสังคหะนี้ ตามสมควร คือตามที่เหมาะสมแก่อาการ คือภาวะแห่งปัจจัยนั้น ๆ อาศัยธรรมซึ่งเกิดจากปัจจัยนั้น ๆ แล้วเป็น ปัจจัยนั้น ๆๆ พึงทราบวินิจฉัยในคำว่า ปฏิจจสมุปบาทนัยเป็นต้นนั้น ปัจจัยที่ชื่อว่าปฏิจจสมุปบาท เพราะอรรถว่า เป็นแดนที่ผลทั้งหลาย ต่างก็อาศัยพึ่งพิงเสมอกัน ซึ่งความพร้อมเพียงแห่งปัจจัยเกิดขึ้น ฯ ปกรณ์ที่ชื่อว่าปัฏฐาน โดยนัยเป็นต้นว่า ฐานทั้งหลาย คือปัจจัยมีประการ ๆ * พระอริยาเมธี ปัจจุบันเป็น พระธรรมบัณฑิต (มานิต ถาวโร ป. ธ. ๙) วัดสัมพันธวงศ์ พระนคร แปล.