อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา : หน้า 257/442

ประโยค - อภิธัมมัตถสังคหบาลี และอภิธัมมัตถวิภาวีนีฎีกา - หน้าที่ 257 สองบทว่า ตเทว จิตฺติ ความว่า จิตนั้นนั่นแล เป็นไป เพราะถึง ความเรียกว่าจิตนั้น เพราะภวังคจิตเป็นเช่นเดียวกันกับปฏิสนธิจิตนั้น เหมือนอย่างในประโยคว่า "โอสถทั้งหลายเหล่านั้นนั่นแล"ฯ สองบท ว่า "อสติ วีถีจิตตุปฺปาเท" สัมพันธ์ความว่า "เมื่อความเกิดขึ้นแห่งวิถี จิตในระหว่าง ๆ ไม่มี จิตนั้นนั่นแลเป็นจุติจิต แล้วก็ดับไป " ฯ อธิบาย ว่า "ปฏิสนธิจิตเป็นต้น ย่อมหมุนเวียนสืบไป จนกระทั่งมูลเหตุของ วัฏฏะขาดสิ้น "ฯ [อธิบายความในพระคาถา] 0 ประกอบความว่า "ปฏิสนธิจิต ๑ ภวังคจิต ๑ วิถีจิต ๑ จุติจิต ย่อมหมุนเวียนในภพนี้ฉันใด ความสืบต่อแห่งจิต (เช่น) นี้มีอาทิ อย่างนี้ว่า "ปฏิสนธิจิตและภวังคจิต" ย่อมหมุนเวียนในภพอื่นอีก ฉันนั้น" ฯ แต่อาจารย์บางพวกกล่าวเนื้อความของบทว่า "ปฏิสนธิ จิต ภวังคจิต และวิถีจิต" นี้ว่า "ห้วงแห่งปฏิสนธิจิตและภวังคจิต" โดยอธิบายว่า "เพราะการสงเคราะห์จิตที่พ้นจากวิถีนั้นแล ท่านแสดง ไว้ในปริเฉทนี้ การสงเคราะห์เฉพาะปฏิสนธิจิต ภวังคจิต และจุติจิต ไว้ในปริเฉทที่ ๕ นี้ ชอบแล้ว " ฯ คำนั้นเป็นเพียงมติของเกจิอาจารย์ เหล่านั้น เพราะท่านประสงค์เอานิคมน์แห่งปฏิสนธิจิต ภวังคจิต และจุติจิต และวิถีจิตทั้งหมดนั่นแล ที่ท่านประมวลไว้ในปวัติสงเคราะห์นั้น ในที่ สุดการแสดงปวัติสงเคราะห์ฯ ที่จริงเมื่อเป็นอย่างนั้น การรวมเอาปฏิ สนธิจิตเป็นต้นนั่นแลเข้าไว้ ด้วย เอต์ ศัพท์ ในคำว่า "ปฏิสังขาย ปเนตมทธุว์" นี้ ก็จะเกิดขึ้นด้วยดีฯ พวกผู้รู้ คือบัณฑิตใคร่ครวญ